Η αλήθεια είναι ότι, πολλές φορές άδικα, χρεώνεται ο εκπαιδευτικός όλα όσα πικραίνουν και απογοητεύουν τους μαθητές από την τρυφερή τους ηλικία στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο λειτουργώντας σαν αρένα ανελέητου ανταγωνισμού αδυνατεί να προσελκύσει τους μαθητές δίνοντας τους την απόλαυση της μάθησης και ικανοποιώντας τις μορφωτικές τους ανάγκες.

Η θρυμματισμένη εικόνα των εκπαιδευτικών που «συχνά απουσιάζουν από το σχολείο», «είναι τεμπέληδες», «έχουν πολλές διακοπές» δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας της εξουσίας, με αφορμή μεμονωμένα περιστατικά, να αποσείσει τις ευθύνες της για την κρίση της εκπαίδευσης και να υλοποιήσει τις αντιδραστικές μεταρρυθμίσεις αποδόμησης της δημόσιας εκπαίδευσης. Φαινόμενα απαξίωσης της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών, ιδιαίτερα από την κρατική εξουσία με την πολιτική της λιτότητας και του δημόσιου διασυρμού τους υπονομεύουν τον ρόλο τους.

Tο «πνεύμα» των τελευταίων εκπαιδευτικών αλλαγών στη χώρα μας εκφράζει την κυρίαρχη τάση που θέλει να «βιομηχανοποιήσει» το σχολείο, προσπαθώντας να του εμφυσήσει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ανταγωνιστικής επιχείρησης, με την επίδοση-απόδοση-παραγωγικότητα, το βαθμό-πριμ, τον επιστάτη-επιτηρητή, το χρονόμετρο κ.λπ., λειτουργία που συνάδει με τις σύγχρονες κυρίαρχες αντιλήψεις που εξαίρουν τον έλεγχο, την πειθάρχηση, την ελεύθερη αγορά και τους νόμους της, την ίδια στιγμή που νομιμοποιούνται η διάλυση και των τελευταίων υπολειμμάτων του κράτους-πρόνοιας, η λιτότητα, η ανεργία και η φτώχεια για ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας.

Το σχολείο εξακολουθεί να λειτουργεί σαν «βιομηχανία παραμελημένων παιδιών». Χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο εξοστρακίζονται από την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ φέτος πάνω από 18.000 υποψήφιοι αποκλείστηκαν από την τριτοβάθμια εκπαίδευση λόγω της Ελεύθερης Βάσης Εισαγωγής με τον συνολικό αριθμό να ξεπερνά τις 40.000! Με την Τράπεζα Θεμάτων δρομολογείται η πρόωρη έξοδο ενός τμήματος του μαθητικού πληθυσμού από την «κούρσα» του Λυκείου. Με αριστοτεχνικό τρόπο δημιουργούνται οι όροι που επιβάλλουν «αυτεπαγγέλτως» υψηλά ποσοστά απόρριψης και αποκλεισμού μαθητών. Mε τα «μεταρρυθμιστικά» εξεταστικά μέτρα διαμορφώνεται μια νέα «εκπαιδευτική ηθική». Ή έχει ο μαθητής τις οικονομικές δυνατότητες να σπουδάσει ή δεν τις έχει, οπότε δε χρειάζεται «να προχωρήσει στα γράμματα».

Σε αυτό το πλαίσιο, αντί το σχολικό σύστημα να διαθέτει μέσα και μεθόδους παιδείας αγκαλιάζοντας όλους τους μαθητές με στόχο την αυτοανάπτυξή τους, αντί να αναζητά τρόπους και τεχνικές που θα μεταδίδουν γνώσεις και θα διαμορφώνουν κριτικά σκεπτόμενους πολίτες, ικανούς να παρεμβαίνουν και ν' αλλάζουν την κοινωνία, ασχολείται μανιωδώς με το πώς θα εντοπίσει τους «επαρκείς» και τους «ανεπαρκείς». Η κυρίαρχη πολιτική αποδομώντας το δημόσιο σχολείο προκρίνει ένα σχολείο επιλεκτικό και υποταγμένο στους νόμους της αγοράς, ώστε να διαμορφώνει ανθρώπους, χωρίς γενική μόρφωση, πειθήνιους απασχολήσιμους - υποτακτικούς πολίτες. Tο σχολείο-μηχανισμός εγχάραξης ιδεολογίας και πρακτικών στάσεων αλλάζει. H παροχή γενικής κουλτούρας πρέπει να ενσωματώνει την εκπαίδευση των δεξιοτήτων, την «εκμάθηση της μάθησης» και ο μαθητής να συνηθίζει στην ιδέα της διαρκούς ανασφάλειας και της εργασιακής περιπλάνησης.

Τα αναλυτικά προγράμματα και οι στόχοι των μαθημάτων, η ποιότητα και η ποσότητα των παρεχόμενων γνώσεων, η ποιότητα των σχολικών βιβλίων, οι μέθοδοι και τα μέσα διδασκαλίας, τα σχολικά κτίρια, η υλικοτεχνική υποδομή και τόσοι άλλοι εκπαιδευτικοί παράγοντες καθορίζονται από τα «πάνω». Από τη διοίκηση της εκπαίδευσης και την πολιτική εξουσία. Οι εκπαιδευτικοί ένας από τους παράγοντες της εκπαιδευτικής διαδικασίας που πληρωνόταν βαρύ τίμημα στο «αρχαιολογικό μουσείο της εκπαίδευσης». Γι' αυτό και δεν είναι οι κύριοι υπεύθυνοι που «δεν μαθαίνουν γράμματα» οι μαθητές και «δεν έχουν τρόπους καλής συμπεριφοράς». Πολύ περισσότερο δεν είναι υπεύθυνοι για τις κοινωνικές ανισότητες, για την πλημμελή λειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης (οικογένεια, Μ.Μ.Ε. κ.α.), αλλά και για τόσους άλλους κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την επίδοση των μαθητών και τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους... Από αυτή την άποψη δεν είναι ολοκληρωτικά αθώοι ή τα θύματα, αλλά οι «αποδιοπομπαίοι τράγοι». Η «αυτοαξιολόγηση/αξιολόγηση », η οποία στην πιο ακραία έκφραση της θα συνδέεται με τις εξεταστικές επιδόσεις των μαθητών εκτός του ισοπεδωτικού της χαρακτήρα, θα χωρίζει τα σχολεία σε κατηγορίες, θα οξύνει τον μεταξύ τους ανταγωνισμό, δηλητηριάζοντας εκπαιδευτικές και κοινωνικές σχέσεις, διαφοροποιώντας τους τρόπους χρηματοδότησης, βάζοντας τους χορηγούς από το παράθυρο και τους γονείς να στηρίζουν οικονομικά τη λειτουργία, οδηγώντας πολλά σχολεία στο μαρασμό και τελικά στο κλείσιμο.

Όρθιοι ή ορθούμενοι;

Η αλήθεια είναι ότι ο εκπαιδευτικός δεν είναι ένας «σύγχρονος Σίσυφος». Ο εκπαιδευτικός ως «δρων υποκείμενο» δεν μπορεί να βολεύεται με τον ρόλο του «υπαλλήλου ιδεολογίας» και διεκπεραιωτή των εξετάσεων. Έτσι ο δάσκαλός που βολεύεται στο «κοστούμι» της κυρίαρχης ιδεολογίας και την χρησιμοποιεί μάλιστα ως εφαλτήριο για το κοινωνικό status δε μας χρειάζεται. Aντίθετα χρειαζόμαστε το δάσκαλο που δεν έχει μόνο να πει αλλά να πράξει με το παράδειγμά του μέσα και έξω από το σχολικό χώρο. Αμφισβητώντας στην πράξη τη λειτουργία του σχολείου που παράγει «παραμελημένα παιδιά», επιλέγει τον ρόλο του εμψυχωτή. Όμως αυτός ο αγώνας θα παραμείνει μετέωρος αν δεν συνδεθεί με τους αγώνες και τις αντιστάσεις των αδικημένων και των καταπιεσμένων.

Σε μια εποχή που η γνώση μετριέται με χρησιμοθηρικά και εξεταστικά κριτήρια, ενώ οι εκπαιδευτικοί χρεώνονται την επιτυχία ή την αποτυχία των μαθητών τους, χρειάζεται να προβληματιστούμε για το «τι μαθαίνουν» οι μαθητές μας και κυρίως, για τους αναρίθμητους κοινωνικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες που επηρεάζουν και συνδιαμορφώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και το εκπαιδευτικό έργο. Ειδικότερα, σήμερα οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ μαθητών με διαφορετικά ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς. Μπορούν και πρέπει να σταθούν δίπλα στα «παιδιά των τελευταίων θρανίων» καταπολεμώντας κάθε είδους ρατσισμό.

Έχουμε χρέος εμείς οι δάσκαλοι της νεολαίας, αφού διδάσκουμε από Αντιγόνη, το αιώνιο σύμβολο της ανυπακοής, μέχρι τους  Ελεύθερους Πολιορκημένους του Δ. Σολωμού και το «Αντισταθείτε» του Μ. Κατσαρού να αντισταθούμε στη  μετατροπή μας σε «on line χωροφύλακες». Ανεξαρτήτως ειδικότητας, παρόλο που το σύστημα επιδιώκει να είμαστε ιμάντες μεταβίβασης της κυρίαρχης ιδεολογίας, έχουμε χρέος να συμβάλουμε ώστε τα σχολεία να είναι χώροι διαμόρφωσης  ελεύθερων και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών.  Έχουμε χρέος να θωρακίσουμε τα σχολεία από την επέμβαση της αστυνομίας και των εισαγγελέων διαμορφώνοντας δημοκρατικό κλίμα αλληλεγγύης. Ιδιαίτερα σήμερα που το δικαίωμα των μαθητών και κάθε κοινωνικής ομάδας στον αγώνα, αλλά ακόμα και η σκέψη για απεργία ποινικοποιείται. Όταν η βαρβαρότητα επελαύνει και η αδικία γίνεται νόμος, η αντίσταση είναι καθήκον. Αναπόφευκτη η αναγκαιότητα να κρατήσουμε ψηλά τις σημαίες του αγώνα για την υπεράσπιση βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών που κατακτήθηκαν με αίμα και μακροχρόνιους αγώνες.

Η στήριξη όλων των μαθητών και η υπεράσπιση των μορφωτικών τους δικαιωμάτων συνδέεται αναπόσπαστα με την  ανάπτυξη και τον ριζοσπαστικό προσανατολισμό του  εκπαιδευτικού κινήματος. Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών κρατά «Θερμοπύλες» υπερασπιζόμενη αξίες και ιδανικά. Απέναντι στον τρόμο και την αθλιότητα της κυβερνητικής πολιτικής και του διοικητικού μηχανισμού της εκπαίδευσης ορθώνουν έναν ατίθασο πύργο αντίστασης. επιδιώκοντας να σπάσουν το κλίμα φόβου και τρομοκρατίας μετατρέποντας τον διχασμό σε αλληλεγγύη, τη διάσπαση σε ενότητα, την απομόνωση σε συλλογικότητα. Με τη συλλογική αντίσταση, στέλνουμε μήνυμα ότι ο εκπαιδευτικός έχει χρέος να επιτελεί -με ελεύθερη σκέψη και αίσθημα κοινωνικής ευθύνης- το έργο του δασκάλου και όχι το έργο του σκυμμένου, υποταγμένου υπάλληλου ιδεολογίας.

Υπερασπιζόμαστε την παιδαγωγική ελευθερία αποδοκιμάζοντας την πολιτική της κυβέρνησης που θέλει να διαμορφώσει υποταγμένους και χειραγωγημένους εκπαιδευτικούς, αποστειρωμένους από τα κοινωνικά δρώμενα και την μάχη ενάντια στις κοινωνικές ανισότητες που δημιουργούν μορφωτικές ανισότητες. Υπερασπιζόμαστε  και αγωνιζόμαστε για ένα σχολείο Δημόσιο και Δωρεάν που να χωρά όλα τα παιδιά, απορρίπτοντας Τράπεζες θεμάτων, ΕΒΕ, εξετάσεις τύπου PISA - και όλους τους εκπαιδευτικούς, ενάντια στην κατηγοριοποίηση σχολείων, μαθητών, εκπαιδευτικών.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε έχουμε ανάγκη από ένα σχολείο που να αγκαλιάζει όλα τα παιδιά χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις, όπου πρωταρχική σημασία έχει ο πνευματικός εξοπλισμός των μαθητών, η καλλιέργεια «ελεύθερων και δημοκρατικών πολιτών», έτσι ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν κριτικά την κοινωνία με την ενεργή συμμετοχή τους και παρέμβαση σ' όλα τα επίπεδα της κοινωνικής δραστηριότητας. Τώρα, οφείλουμε απέναντι στο «νέο» σχολείο των δεξιοτήτων, της κατακερματισμένης γνώσης, της αγοράς, της εγκατάλειψης και της υποταγής, να προβάλλουμε το όραμά μας για ένα άλλο σχολείο. Aλλωστε, ένα απελευθερωτικό και κοινωνικά δίκαιο εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να γεννηθεί από ένα ευρύτερο κοινωνικό κίνημα ανατροπής των σημερινών κοινωνικών δομών, στην κατεύθυνση της κατάργησης των κοινωνικών ανισοτήτων και της οικοδόμησης μιας κοινωνίας που να οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου.

Σ.Δ. Ότι η από κάθε άποψη κοινωνική κατάσταση των γονέων του κάθε μαθητή όπως και το στενό περιβάλλον του καθορίζει κατά μεγάλο μέρος την εκπαιδευτική εξέλιξή του, είναι μία γνώση που σου την προσφέρει η πραγματικότητα έτοιμη στο πιάτο. Και είναι του καθενός ευθύνη αν θα την λάβει υπόψη του ή όχι.

Στην εξέλιξη παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο όλες οι ρητές επιλογές του κράτους αν δηλαδή και κατά πόσο προσπαθεί να αμβλύνει με συγκεκριμένα μέτρα στην εκπαίδευση την επίδραση των κοινωνικών και πολιτισμικών ανισοτήτων για  να βοηθηθούν οι αδύναμοι μαθητές. Παίζουν επίσης εξ ίσου σημαντικό ρόλο και οι προσπάθειες των εκπαιδευτικών, στο πόσο δηλαδή με συγκεκριμένες ενέργειες και επιλογές ωθούν όλους τους μαθητές να εργάζονται για να καλλιεργούν δεξιότητες και ικανότητες, με στόχο να αποκτήσουν μία παιδεία ικανή να διαμορφώνει τρόπους κριτικής κατανόησης του εαυτού τους και της πραγματικότητας, μια παιδεία όπως αυτή φτιάχνεται όχι αποκλειστικά από τις επιστημονικές γνώσεις.

Για όσους γνωρίζουν από πρώτο χέρι την πραγματικότητα στα σχολεία είναι πως τα προβλήματα αυτού του ζωντανού οργανισμού πάντα και παντού είναι πολλά και δύσκολα και οι μάχες που είναι αναγκασμένοι να δίνουν καθημερινά οι εκπαιδευτικοί είναι πολλές. Οι εκπαιδευτικοί εκείνοι που έχουν ως πρώτο μέλημα την σφαιρική μόρφωση των παιδιών.

Μιλώντας ως καθηγητής που εργάστηκε για 31 χρόνια στην β' βάθμια εκπαίδευση λέω ότι εκεί γύρω στο '90, μετά από 9 χρόνια δουλειάς σε σχολεία, επέλεξα να υποστηρίζω ως σημαντικές κατ'εμέ επιλογές α) την άρνησή μου στις καταλήψεις των μαθητών ως μία δράση που ο κανόνας ήταν η εξαθλίωση της σχολικής ζωής, β) την αξιολόγηση - επιμόρφωση των καθηγητών, διότι είναι αρκετοί εκείνοι οι καθηγητές που κάνουν με την στάση τους περισσότερο κακό παρά καλό στους μαθητές τους και είναι απαραίτητο να ελέγχονται και να βοηθιούνται από έμπειρους, επαρκείς και ικανούς αξιολογητές και γ) το αυξημένο ενδιαφέρον με συγκεκριμένες ενέργειες που είναι σημαντικό να δείχνουν οι καθηγητές προς τους αδύναμους μαθητές, διότι αν αφεθούν στα τυπικά της διδασκαλίας τους τότε είναι χαμένοι από χέρι. Προσπάθησα όσο μπορούσα με λόγια και πράξεις μέσα στις τάξεις να προωθώ αυτές τις τρεις απόψεις μου.