Δεν κρύβω πως η αναζήτηση και η συγκέντρωση των ιστορικών πηγών, είναι εξαιρετικά επίπονη, δαπανηρή και χρονοβόρα, αλλά η ιστορία είναι το σημαντικότερο πρωτογενές και αναντικατάστατο υλικό που εξυπηρετεί το ηθικό υπαρξιακό μας αιτούμενο.
Στη Δραπετσώνα του μεσοπολέμου, που γεωγραφικά εκτεινότανε μέχρι τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στο Κερατσίνι, είχαν εγκατασταθεί 35 χιλ. ψυχές κάτω από θλιβερές συνθήκες με πιο χαρακτηριστική την αναλογία ενός άθλιου αποχωρητηρίου ανά 2500 άτομα.
Το βάρβαρο περίγυρο συμπλήρωναν η ανεργία και οι απάνθρωπες εργασιακές σχέσεις που το καλοκαίρι του ’29 οδήγησαν σε έναν πρωτοφανή απεργιακό αναβρασμό με παλμό μαζικότητα, αλλά και προεκτάσεις που ταρακούνησαν όλη τη Δραπετσώνα.
Τον Ιούνη, κατ’ αρχή, ξεσπάει απεργία στα Ταπητουργεία.
"Η από ημερών εκραγείσα μερική απεργία 100 εργατών ταπητουργείων επεξετάθη χθες εις έτερα 6 εργοστάσια και σήμερα εις άπαντα τα ταπητουργεία της Δραπετσώνος, της Αναστάσεως και των Ταμπουρίων. Αι απεργήσασαι εργάτριαι ανέρχονται εις 2000 περίπου.
Αφορμή της απεργίας είναι η διαταχθείσα και εφαρμοσθείσα υπό των εργοδοτών περικοπή των ημερομισθίων....
Προχθές την εσπέραν συνήλθεν εις τον περίβολον του Αγίου Διονυσίου ογκώδης συνέλευσις των απεργών εργατριών, ήτις ενέκρινεν εμμονήν εις την απεργίαν μέχρι πλήρους νίκης.
Επίσης η συνέλευσις απεφάσισεν όπως συγκεντρόύμεναι όλαι αι απεργοί σήμερον ζητήσουν δι' επιτροπής των από τον Δήμαρχον Πειραιώς την παροχήν εις αυτάς συσσιτίου προς αποφυγήν θλιβερών συνεπειών εκ της οικονομικής των εξαντλήσεως." ("Παμπροσφυγική" 16/6/29).
Πρέπει να σημειωθεί πως το συνδικάτο που ελεγχότανε από την Αριστερά μετά από εράνους και προσφορές συγκέντρωνε και ενίσχυε κάθε μια απεργό με 5 δραχμές την εβδομάδα.
Η κυβέρνηση αντιδρώντας στην ανάπτυξη των διεκδικήσεων απάντησε με αστυνομικά μέτρα, διεύρυνε το νομικό πλαίσιο για την κατάπνιξή τους (ιδιώνυμο του Βενιζέλου) και μεγιστοποίησε την πολιτική αγκιτάτσια κατά του Κομμουνιστικού Κόμματος. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να διακόψει τις ούτως ή άλλως φειδωλές άδειες παλιννόστησης των Ρωσοπόντιων.
"...Οι άνθρωποι ούτοι από του 1914 μέχρι του 1922 και ιδία όταν ο ρωσικός στρατός εγκατέλειψε την Τραπεζούντα και τα λοιπά ποντιακά εδάφη, κατέφυγαν εις Ρωσίαν και επομένως ως εγκαταλείψαντες την Τουρκίαν μετά την 18 Οκτωβρίου 1912 είναι κατ' εξοχήν ανταλλάξιμοι...Ένας εκ των λόγων διά τους οποίους απαγορεύεται η έλευσίς των είναι και ο φόβος μήπως ούτοι είναι Μπολσεβίκοι.(Αγόρευση Ιασονίδου στη Βουλή 19/6/1929).
Τους ταπητουργούς ακολούθησαν οι εργάτες των Λιπασμάτων.
10/7/1929
Στο τέλος του 1928 το εργοστάσιο των Λιπασμάτων απασχολούσε περίπου 3000 εργάτες. Μέσα σ` ένα εξάμηνο περιορίστηκαν στους …μισούς και μάλιστα χωρίς ασφάλεια και περίθαλψη.
" Ο εργάτης Ι. Γεωργιάδης έκοψε το αριστερό του πόδι στη μηχανή και απομακρύνθηκε χωρίς πεντάρα αποζημίωση με τη ψευδή αιτιολογία ότι αποπειράθηκε ν` αυτοκτονήσει.
" Ο σωφέρ Β. Αμπαρτζίδης υπέστη σύνθλιψη εν υπηρεσία εις το στήθος. Εθεραπεύετο δι` ιδίων εξόδων επί 4-5 μήνες χωρίς να λάβει καμμιά αποζημίωση.
" Ο εργάτης Νικολαϊδης έκοψε το χέρι του. Ήδη έχει μείνει στο τραυματισθέν μέρος ένα κομμάτι γυαλί. Οι γιατροί συνέστησαν ακτινοσκόπηση, της οποίας η δαπάνη δεν εγκρίθηκε" ("Ακρόπολις" 13/7/29).
Τα μεροκάματα και το ωράριο είχαν το χαρακτήρα ελεημοσύνης και οι συνθήκες ταίριαζαν σε είλωτες και καταδικασμένους, αλλά το πιο βάρβαρο ήταν η στυγνή εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας.
Όταν ο Βενιζέλος επισκέφτηκε την εταιρεία λίγο πριν τις γερουσιαστικές εκλογές του 1929, οι ανήλικοι που ξεπερνούσαν το 20% των εργατών κλείστηκαν στα υπόγεια της εταιρείας. Όχι πως ο ίδιος αγνοούσε το γεγονός, αλλά το θέατρο έπρεπε να παιχτεί άψογα.
" Οι συνθήκες είναι σκληρότατες. Δέκα ώρες για 22,5 δρχ[i] κατά μέσον όρο. Ας σημειωθεί ότι συνηθέστατα τα προστίματα εμείωναν το μεροκάματο, η δε συμπεριφορά των ανωτέρων των, αφόρητος. Ακόμη και ξύλο για την παραμικρή αιτία. Καθώς μας επληροφόρησαν και μικρότερα παιδιά μέχρι 10 χρονών ειργάζοντο προ της απεργίας υπό τας αυτάς συνθήκας."("Ακρόπολις 13/7/29).
Παρά τις δύσκολες συνθήκες (τρομοκρατία, απεργοσπαστικοί μηχανισμοί, φτώχια) οι εργάτες αποφάσισαν να κηρύξουν απεργία.
Προηγήθηκε επίσκεψη επιτροπής στον υπουργό Εθνικής Οικονομίας όπου υπόβαλαν τα αιτήματά τους, αλλά ο ίδιος αποστασιοποιήθηκε λέγοντας "Εγώ δεν ξέρω τίποτα. Λύστε την υπόθεση όπως νομίζετε."
Και λύθηκε στους δρόμους της Δραπετσώνας με βία και αίμα.
Το μεσημέρι της 10 Ιουλίου 1929, όταν επέστρεψε η επιτροπή των συνδικαλιστών από το υπουργείο και ανακοίνωσε στους εργάτες την παρέλκυση των αιτημάτων τους, επιτόπου οργανώθηκε συνέλευση και κηρύχτηκε απεργία για τις 6 το απόγευμα, που άλλαζαν οι βάρδιες, στην προ του εργοστασίου πλατεία.
Ο επόπτης του εργοστασίου αντιλήφθηκε τις κινήσεις και έκλεισε τις πύλες αποκλείοντας μέσα 300 εργαζόμενους, καθώς επίσης το ανώτερο προσωπικό και τους ξένους τεχνικούς του γυαλάδικου, που έτσι κι` αλλοιώς δεν απεργούσαν.
Οι εργάτες για να επιβραδύνουν την παρέμβαση της αστυνομίας διέκοψαν την τηλεφωνική επικοινωνία του εργοστασίου και έτσι έφθασε καθυστερημένα και τμηματικά.
Πρώτος ο Κρητικός (παρ/μα Δραπ/νας), ακολούθησε ο Τσαγκλής (Γεν. Ασφάλεια) και κατόπιν ο διοικητής Γεν. Ασφαλείας Πολυχρονόπουλος[ii] ο δ/ντής Αστυνομίας Σπύρου κ.ά.
Πέντε επιθέσεις έκαναν οι αστυνομικοί από τις 9 το βράδυ μέχρι τις 6 το πρωί για να διώξουν τους εργάτες από το εργοστάσιο και τον περιβάλλοντα χώρο. Τραυματίστηκαν 25 εργάτες και ένας υπήρξε αγνοούμενος. Από αυτούς ο Σάββας Γιουμοντζίδης με σφαίρα στο μηρό, ο Αναστ. Σπυρίδης και ο Λάμ. Λαμπρόπουλος με σφαίρα στο πόδι, ο Ελ. Γεωργιάδης με σφαίρα στο στήθος και ένας άλλος αγνώστων στοιχείων μάλλον σοβαρά. Έγιναν δεκάδες συλλήψεις που παραπέμφθηκαν στο αυτόφωρο[iii].
Όμως η απεργία συνεχίστηκε και την άλλη μέρα. Οι απεργοί διασκορπισμένοι σ` όλη τη Δραπετσώνα και στους δρόμους διέλευσης για το εργοστάσιο, καταφέρονταν για την αστυνομική βία και κατά των απεργοσπαστών.
Τότε έκαναν την εμφάνισή τους 110 χωροφύλακες, 60 αστυφύλακες, 50 στρατιώτες πεζοί και 40 έφιπποι και καταλύθηκε κάθε ανθρώπινο δικαίωμα σ` ολόκληρη τη Δραπετσώνα.
Παραθέτω ζωντανό ρεπορτάζ και συνεντεύξεις της επόμενης μέρας από το δημοσιογραφικό συνεργείο της "Ακρόπολις".
"Ο καφεπώλης Γρηγοριάδης διατηρών καφενείον είπε τα εξής:
- Πρώτη φορά στη ζωή μου είδα τέτοια αγριότητα των αστυνομικών οι οποίοι μέσα στο συνοικισμό και στο φιλήσυχο πληθυσμό πυροβολούσαν με τα πιστόλια στα χέρια. Ότι και να πει κανείς είναι λίγο. Φαντασθείτε ένα ολόκληρο στρατό με τα σπαθιά ανοιχτά να κάνει έφοδο στο συνοικισμό... Γυναίκες ελιποθύμησαν, παιδιά ποδοπατήθηκαν και μία έγγυος, η Μαρία Σιδηροπούλου απέβαλε, γιατί μπήκανε στο σπίτι της μέσα και τρόμαξε. Εδώ μπροστά μου ένα παιδάκι πού παιζε το χτύπησαν χωρίς αιτία. Η επέλασις δεν δικαιολογείτο, γιατί όπως εγώ αντιλήφθηκα οι εργάτες ήταν άοπλοι.
Ο επίσης καφεπώλης Αντώνης Γολυκίδης έχων το καφενείο του στην αρχή του συνοικισμού προς τα εργοστάσια είπε
- Αντιλήφθηκα τρεις άοπλους εργάτες που είπαν στους απεργοσπάστες που γύριζαν από τη βάρδυα ότι προδίδουν τον αγώνα των άλλων εργατών. Αντηλλάγησαν λίγα κτυπήματα. Πιστεύαμε ότι εμείς οι απ` έξω θα κατευνάζαμε τα πνεύματα. Αλλά τότε έγινε έφοδος των αστυνομικών με τα πιστόλια στα χέρια. Δημιουργήθηκε πανικός. Όλοι έτρεχαν. Ένα παιδί το τραβούσαν απ` τα μαλλιά. Πολλές γυναίκες ελιποθύμησαν όπως και η δικιά μου, γιατί έγινε επέλασις ιππικού. Δεν άκουγες τίποτα παρά μόνο φωνές, πυροβολισμούς και κλάμματα σ` όλο τον συνοικισμό!
Ο κάτοικος του συνοικισμού Σεμερτζίδης είπε:
- Δέκα χρόνια μένω στη Δραπετσώνα. Είδα πολλές απεργίες, αλλά ...επελάσεις με τα πιστόλια στα χέρια δεν εγίνονταν ούτε στην Τουρκία τον καιρό του Χαμίτ.
Η Μέλπω Κυριακίδου λέγει ότι:
- ..στη θέα των ενόπλων και των ιππέων με τα γυμνά ξίφη ελιποθύμησα, η δε μητέρα μου χτύπησε γιατί έπεσαν πάνω της.
Τα ίδια επανέλαβαν και άλλες.
Αυτή η εκτεταμένη επιχείρηση στρατού και αστυνομίας δεν αφορούσε φυσικά μόνο τους απεργούς και την εταιρεία Λιπασμάτων. Ήταν μια πρόβα ενάντια στο αγωνιστικό φρόνημα όλης της Δραπετσώνας.
Ενάντια στις διεκδικήσεις της και στις αιτούμενες βελτιώσεις, που κάθε μέρα έπαιρναν πιο οργανωμένη και δυναμική μορφή.
Οι ιδρυμένοι σύλλογοι αντέδρασαν άμεσα. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τηλεγράφημα που υπογράφεται από συντηρητικούς και φιλοκυβερνητικούς:
"Ο συνοικισμός Ποντίων Δραπετσώνας τρομοκρατείται. Το ιππικόν κάνει επελάσεις εναντίων αθώων γυναικοπαίδων εντός του συνοικισμού. Η κατάστασις έκρυθμος, τα καταστήματα και αι οικίαι άπαντα κλειστά, ο πληθυσμός τελεί εν εξάψει, απειλούνται απρόοπτα. Εξαιτούμεθα την άμεσον κατάπαυσιν της τρομοκρατίας και την επέμβασιν της Κυβερνήσεως προς δίκαιον τερματισμόν αφορήτου καταστάσεως."
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματεύς
Μισαηλίδης Παυλ. Κοκκινίδης
Και ενώ συνέβαιναν αυτά που τάραζαν και ματοκυλούσαν όλη τη Δραπετσώνα η Εταιρεία Λιπασμάτων έβγαλε την παρακάτω ανακοίνωση:
"Ουδεμία απεργία εξερράγη εις τα εργοστάσια της Εταιρείας Λιπασμάτων, ούτε καν προέκυψαν διαφοραί οιασδήποτε φύσεως μεταξύ της δ/σεως του εργοστασίου και των εργατών. Η γενομένη επίθεσις είχε διοργανωθεί εκτός του εργοστασίου υπό αναρχικών υποκινητών, απεσκόπει δε εις την τρομοκρατίαν του εργατικού και λοιπού προσωπικού και τη βιαία διακοπή των εργασιών..."
Συνεπίκουρος ήλθε και ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων και Βιοτεχνών δηλώνοντας πως "...η κίνησις κατά των Λιπασμάτων αποτελεί τον πρόλογο ενός οργανωμένου γενικώτερου κινήματος το οποίον προπαρασκευάζεται από καιρού και πρόκειται να λάβει την πλήρη αυτού εκδήλωση σύμφωνα με το εκ Μόσχας δοθέν συνθημα την 1η Αυγούστου[i]"
Εγιναν νέες συλλήψεις[ii] και το αυτόφωρο επέβαλλε σωρηδόν τις ποινές φυλάκισης στους συλληφθέντες[iii].
Παράλληλα με τη συμπαράσταση στους συλληφθέντες, κινήθηκαν δύο επιτροπές. Η πρώτη, των απεργών πήγε στους υπουργούς Βουρλούμη (Οικονομίας) και Αργυρόπουλο (Εσωτερικών) υποβάλλοντας τα αιτήματά τους και καταγγέλοντας πως φονεύθηκαν εντός του εργοστασίου δύο εργάτες και ότι ένας γερμανός επιστάτης έρριξε από το παράθυρο του εργοστασίου χειροβομβίδα εναντίον τους. Ο "Ριζοσπάστης" το δημοσίευσε σε πρωτοσέλιδο και κατ΄ επανάληψη, παρά τη διάψευση της αστυνομίας η αξιοπιστία της οποίας εκινείτο σε πολύ χαμηλά επίπεδα.
"..επειδή ο "Ριζοσπάστης" επανέλαβε τας κατηγορίας περί δολοφονίας δύο εργατών εις τα Λιπάσματα και μεταφοράς των πτωμάτων των εις το νεκροτομείον Πειραιώς, οπόθεν και ετάφησαν εν σπουδή κλπ, η Αστυν. Διεύθυνση Πειραιώς εξέδωσε ανακοινωθέν κατά το οποίον τα δύο εν τω νεκροτομείω πτώματα ανήκον το μεν ένα εις τον εκκενωτήν βόθρων Αντ. Ξενάκην, όστις απέθανεν εντός μιας δημοτικής υπονόμου παρά την κεντρικήν αγοράν εξ ασφυξίας, το δε άλλο εις τον εξ Ολυμπίας υφασματοπώλην Ευάγ. Φαμέλον, όστις ηυτοκτόνησεν εις την πλατείαν του Φαλήρου βληθείς διά σφαίρας περιστρόφου εις τον κρόταφον." ("Παμπροσφυγική" 17/7/29).
Η άλλη επιτροπή του συνοικισμού από τους Θεόδ. Τσιδεμιάδη, Πάνο Βαγαίο και Βασ. Βρυώνη πήγε προς συνάντηση του φρούραρχου Πειραιά που βρισκότανε μπροστά στο εργοστάσιο και διαμαρτυρήθηκε για τους πυροβολισμούς και την άσκηση βίας σε όλη την έκταση του συνοικισμού. Ο φρούραρχος εξοργίστηκε, τους αποκάλεσε κομμουνιστές και υπόδειξε να εξαφανιστούν αν θέλουν ν` αποφύγουν την σύλληψη. Αυτό έκαναν βεβιασμένα και χωρίς δεύτερη κουβέντα.
Επιπλέον κοινή επιτροπή των απεργών και του συνοικισμού ζήτησε την αποφυλάκιση των καταδικασθέντων και την άρση των στρατιωτικών μέτρων ("Πολιτεία" 13/7/29).
Όμως, άρχισε ν` απλώνεται ένα κύμα συμπαράστασης προς τους απεργούς από τα γειτονικά εργοστάσια και η κυβέρνηση θορυβημένη απείλησε να κηρύξει την περιοχή σε κατάσταση πολιορκίας, ενώ ο υπουργός Εθν. Οικονομίας Βουρλούμης κάλεσε τον πρόεδρο της εταιρείας Ν. Κανελλόπουλο και τον γ.δ/ντή Νέγρη να συμβιβαστούν. Αυτοί αρνήθηκαν λέγοντας πως μπορούν να βρουν εργάτες με ακόμη μικρότερο μεροκάματο κατά 10-15 δρχ.
Έτσι η Συνεργατική των μεταφορών αποφάσισε το μποϋκοτάρισμα των φορτοεκφορτώσεων της εταιρείας και οι εργάτες των γειτονικών εργοστασίων "Ηρακλής", Στάνταρ Όϊλ και Αργυρόπουλου(υαλουργείο) ετοιμάστηκαν για απεργία συμπαράστασης. Τα υφαντουργεία (Παλατζιάν κ.ά) την πραγματοποίησαν άμεσα.
Παράλληλα όμως και τα αστυνομικά μέτρα αυξήθηκαν. Η τρομοκρατία, οι προβοκάτσιες για κομμουνιστικό δάκτυλο και οι απεργοσπαστικοί μηχανισμοί άρχισαν σιγά σιγά να αποδίδουν.
Η υπό κυβερνητικό έλεγχο ΓΣΕΕ απέσυρε την υποστήριξη, οι πρωτοπόροι εργάτες απολύθηκαν και οι απεργούντες φυλλορρόησαν από την ανέχεια και τον εκφοβισμό. Όμως οι αγώνες τους δεν σταμάτησαν, γιατί και οι συνθήκες δουλειάς δεν άλλαξαν.
Αντώνης Μήλτσος
17/5/2001
[1] Η τιμή του λευκού άρτου(διατιμημένος) ήταν 9,60 δρχ και του μαύρου 7,90 η οκά («Ελληνική 23/7/29).
[1] Τούτος αναμίχθηκε αργότερα στην απόπειρα κατά του Ε. Βενιζέλου(Κηφισίας).
[1] Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν: Ελευθ. Σαρρής, Ι. Καλογερίδης, Δ. Μεϊμάρης, Σπ. Αγαθαγγελίδης, Χαρ. Μαρκέλλης, Λεων. Βαλσαμής, Σ. Μουστακίδης, Δημ. Πάλλας, Σάμιος Σαμουηλίδης, Ι, Φραντζέσκος, Δ. Γκαγκής, Βασ. Φιλιππάτος, Θ. Μουρατίδης, Χρ. Μαχαιρόπουλος, Σταμ. Τριανταφυλλίδης, Γ. Σταμέλης.
[i] Η 1η Αυγούστου, ημερομηνία έναρξης του Α` Παγκ. Πόλεμου, είχε ορισθεί σαν αντιπολεμική επέτειος από τη γ` διεθνή και τις φιλειρηνικές δυνάμεις.
Ετσι με την ευκαιρία συνελήφθησαν προκαταβολικά και 5 μέλη της αντιπολεμικής κίνησης Πειραιά μεταξύ των οποίων και οι κομμουνιστές Γ. Φραγκόπουλος και Ηλ. Θωίδης.
[ii] Οι νεοσυλληφθέντες ήσαν: Παν. Παπαδόπουλος, Ηλίας Κελέογλου, Ευάγ. Ρουσσέτης, Δημ. Βόγιος, Αναστ. Μπουμπουλίδης.
[iii] Οι ποινές του κακουργοδικείου ήταν ("Ελληνική" 14/7/29)
Ε. Σαρρής 2 μήνες φυλάκιση Α. Μπουμπουλίδης 2 μήνες φυλάκιση
Ε. Κότσικας 2 " " Κ. Παλαμίδης 2 " "
Σ. Μουστακίδης 2 " " Δ. Κωνσταντινίδης 2 " "
Δ. Σανούδος 1 " " Γ. Φραγκόπουλος 2 " "
Μ.Κουγιάκος 1 " " Π. Κουράκος 1 " "
Α. Μπογιατζόγλου 1 " "
