Το βιβλίο αυτό αποτελείται από ομιλίες/εισηγήσεις του συγγραφέα σε διάφορες εκδηλώσεις με θέματα σχετικά με την αρχαία Αθήνα. Είναι επικεντρωμένο στην σχέση της άμεσης με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα από την ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος, που για πρώτη φορά σε όλον τον κόσμο επινόησαν οι Αθηναίοι αρχής γενομένης από τον σοφό  Σόλωνα, ακολούθησε ο Κλεισθένης με τις μεγάλες τομές του και στο τέλος ο Περικλής που το οδήγησε στην κορύφωση της ακμής του, την αρχή δηλαδή του τέλους του.

Είναι ένα βιβλίο καλογραμμένο με ένα σαφή και διαυγή τρόπο που κατάφερε να γίνει από τα αγαπημένα μου. Μαθαίνεις πράματα απ'αυτά που τα έχουμε ακούσει στο σχολείο κι απ'εδώ κι από κει, αλλά με την εξαιρετική δουλειά του κ. Κυρτάτα τα μαθαίνεις πιο σφαιρικά και σε κάποιο βάθος ικανοποιητικό τόσο ώστε εμφανίζονται αόρατες γέφυρες ανάμεσα στο τότε και στο σήμερα. Πολλά κομμάτια του βιβλίου είναι ταμάμ για ανθολογία. Απ'αυτά διάλεξα και αντέγραψα ένα μικρό απόσπασμα που μπορεί να το καταλάβει ο οποιοσδήποτε και αναφέρεται στην ανάθεση διαφόρων δημοσίων αξιωμάτων που στην αρχαία δημοκρατική Αθήνα γινόταν με κληρώση.

Περνώ γρήγορα στο δεύτερο μείζον και επίσης συζητημένο θέμα, την επιλογή αρχόντων όχι με εκλογή, αλλά με κλήρωση. Ήδη από την αρχαιότητα, η μέθοδος θεωρήθηκε από έγκυρους σχολιαστές ως προσήκουσα στις δημοκρατίες, σε αντίθεση προς την εκλογή που θεωρήθηκε χαρακτηριστική της ολιγαρχίας. Η κλήρωση, αδιανόητη στις σημερινές δημοκρατίες, επιβεβαιώνει, καθώς λέγεται, την ισότητα των πολιτών και δεν επιτρέπει τη διάκριση των γνωρίμων ή των επιφανών. Αχρηστεύει την προεκλογική εκστρατεία και ακυρώνει τα πλεονεκτήματα του πλούτου, της ευγλωττίας ή της ομορφιάς. Η δημοκρατία διοικείται έτσι από τυχαίους πολίτες, που αντιπροσωπεύουν απολύτως τη βούληση του συνολικού σώματος.

Τους εύλογους αυτούς συλλογισμούς αμφισβητεί ωστόσο η ίδια η ιστορική πραγματικότητα. Ο ισχυρισμός μάλιστα ότι η κλήρωση ταιριάζει στη δημοκρατία διατυπώθηκε αποκλειστικώς από τους ανυπόκριτους εχθρούς της, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Η ίδια η αθηναϊκή δημοκρατία βεβαιώνει ότι έβλεπε το ζήτημα τελείως διαφορετικά.

Εάν η δημοκρατία θεωρούσε την κλήρωση πεμπτουσία του δημοκρατικού ιδεώδους τότε θα την εφήρμοζε στην επιλογή των σημαντικότερων αρχόντων, αυτών που πράγματι διοικούσαν την πόλη. Η κλήρωση ωστόσο γινόταν για 1.100 περίπου αξιωματούχους (τους 500 βουλευτές και 600 σε διάφορες άλλες αρμοδιότητες) που επιλέγονταν συνήθως για έναν μόνο χρόνο, χωρίς δικαίωμα επανεκλογής στην ίδια θέση, εκτός από τους βουλευτές που μπορούσαν να επιλεγούν δύο φορές στη ζωή τους. Οι περισσότεροι από 100 ανώτατοι άρχοντες, μεταξύ των οποίων οι στρατηγοί, οι εκπαιδευτές των εφήβων, οι αρμόδιοι για τις σοβαρές οικονομικές υποθέσεις, ο υπεύθυνος για την ύδρευση της πόλης, καθώς και όσοι αναλάμβαναν εξέχουσες θρησκευτικές αρμοδιότητες εκλέγονταν και δεν κληρώνονταν. Οι σημαντικότεροι μάλιστα από αυτούς είχαν το δικαίωμα της αδιάλειπτης επανεκλογής.

Βασικό δημοκρατικό ιδεώδες ήταν η αρχή της πλειοψηφίας, παρά τα ενδεχόμενα μειονεκτήματά της – γι’ αυτό άλλωστε οι Αθηναίοι καταμετρούσαν συνεχώς ψήφους, με ανάταση των χεριών, με βότσαλα και με όστρακα. Η κλήρωση απεναντίας δεν ήταν μια δημοκρατική επινόηση. Στη συνείδηση των πολιτών ήταν ταυτισμένη με αριστοκρατικές αξίες, που έβρισκαν άλλωστε την εφαρμογή τους σε θρησκευτικές πρακτικές μαντείων και ιεροσκόπων. Στη σκέψη των Αθηναίων, ο κλήρος δεν εξασφάλιζε το τυχαίο και το αντιπροσωπευτικό, αλλά αυτό που διέθετε θεϊκή επίνευση. Θεωρήθηκε προτιμητέος για αξιώματα χωρίς μεγάλη σημασία – και μάλιστα όχι για να τα αναδείξει, αλλά για να τα υποβαθμίσει. Όταν προέκυπτε αμφισβήτηση αρμοδιοτήτων, η εξουσία δινόταν πάντα στους αιρετούς, όχι τους κληρωτούς.

Διαφωτιστική είναι η επιλογή των βουλευτών. Η ανάγκη να βρίσκονται κάθε χρόνο 500 πολίτες διαθέσιμοι για καθημερινές συνεδριάσεις οδηγεί στο συμπέρασμα ότι  οι περισσότεροι δήμοι υποδείκνυαν ως υποψήφιους ελάχιστους πολίτες. Η κλήρωση δεν έπαιζε συχνά κανέναν άλλο ρόλο από την επιλογή ανάμεσα στους βουλευτές και τους αναπληρωτές τους. Όσο για την επιλογή των άλλων αξιωματούχων, αυτή βασιζόταν περισσότερο στην εθελοντική τους προσφορά και λιγότερο στην ίδια την κλήρωση. Η κλήρωση εξασφάλιζε ότι όταν οι προσερχόμενοι ήταν περισσότεροι από τους αναγκαίους, η επιλογή μπορούσε να γίνει γρήγορα και απλά.

Η διοίκηση της πόλης ήταν μια πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί στην τύχη ή τους θεούς. Αλλά και για τους κληρωτούς εφαρμόστηκε το σύστημα της εκ των προτέρων δοκιμασίας, που μπορούσε κάλλιστα να αποκλείσει τους ακατάλληλους. Ως ιδεολογία, η κλήρωση καθιστούσε όλους τους αθηναίους πολίτες άριστους (αριστοκράτες) και έτσι ικανούς να αναλαμβάνουν αδιακρίτως τα μάλλον κοινά, απλά και συνηθισμένα.

Πατώντας  εδώ  θα σας εμφανιστούν βιογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Βόλου Δημήτρη Ι. Κυρτάτα δημοσιευμένα στην βιβλιονέτ.