Λήδα Γαλανού. Η νέα σκηνοθέτρια (και οικονομολόγος) μιλά για την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία της «Πίσω από τις θημωνιές» που απέσπασε έξι βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης Σκηνοθέτιδας στο Φεστιβάλ IFFI της Γκόα και βγαίνει σύντομα στις αίθουσες. 

Μοιάζει σαν η Ασημίνα Προέδρου να ήρθε στα κινηματογραφικά πράγματα από το πουθενά. Δεν είναι αλήθεια.

 Το 2013 η μικρού μήκους ταινία της, «Red Hulk», η ιστορία ενός μοναχικού αγοριού που, προκειμένου να βρει κάπου να «ανήκει», προσχωρεί σε μια φασιστική οργάνωση, όχι απλώς κέρδισε το μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ Δράμας, αλλά και έκανε πρεμιέρα, σε μια συγκλονιστική συγκυρία, την ώρα που δολοφονούνταν ο Παύλος Φύσσας.

Από τότε πέρασε μια δεκαετία σχεδόν και η Ασημίνα, δουλεύοντας στο μεσοδιάστημα στην επιστήμη που αρχικά σπούδασε, τα οικονομικά, επανήλθε, όχι ξαφνικά, αλλά έχοντας στήσει κοπιωδώς, μαζί με την παραγωγό της, Ιωάννα Μπολομύτη, ένα δύσκολο πρότζεκτ, την πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία, «Πίσω από τις θημωνιές», που διαγωνίστηκε τον Νοέμβριο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κέρδισε έξι βραβεία, συνέχισε με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης Σκηνοθέτιδας στο Φεστιβάλ IFFI της Γκόα κι ετοιμάζεται τώρα, στις 19 Ιανουαρίου, να συναντήσει το κοινό της στις αίθουσες.

Γυρισμένη στην απόκοσμη Δοϊράνη, η ταινία παρακολουθεί μια τριμελή ελληνική οικογένεια – τον πατέρα (Στάθης Σταμουλακάτος) που εγκλωβίζεται όλο και πιο ασφυκτικά σε εγκληματικά κυκλώματα, τη μητέρα (Ελένη Ουζουνίδου) που αναζητά στην Εκκλησία τις απαντήσεις που η ίδια δεν τόλμησε ποτέ να προφέρει και την κόρη (Ευγενία Λάβδα), ένα κορίτσι που καλείται να πάρει αποφάσεις για τη ζωή της.

«Ηθελα να κάνω μια ταινία που ν’ απευθύνεται σ’ ένα λίγο πιο ευρύ κοινό», εξηγεί η Προέδρου, «αλλά δεν μπορούσα να ξέρω πώς θα την εισπράξουν οι θεατές – γι’ αυτό και οι προβολές στη Θεσσαλονίκη με εντυπωσίασαν, εισέπραξαν πολύ περισσότερα απ’ όσα περίμενα κι αυτό ήταν μια πολύ ωραία αίσθηση».

Κάνοντας μια ταινία κοινωνική, ανθρωποκεντρική, με χαμηλόφωνο αλλά ξεκάθαρο πολιτικό λόγο, η Προέδρου καταφέρνει να δείξει ήρωες οικείους, χωρίς ίχνος υπερδραματοποίησης ή διδακτισμού, ανθρώπους γεμάτους ελαττώματα που, ωστόσο, αντιμετωπίζει (άρα κι ο θεατής) με κατανόηση, οριακά, με συμπάθεια: «Μου είχε κάνει εντύπωση όταν το είδα αυτό στο “Ενας χωρισμός” του Ασγκάρ Φαραντί, όπου νιώθεις ότι όλοι έχουν τα δίκια τους. Σκεφτόμουν την ταινία πάρα πολύ, όχι για να κάνω το ίδιο, αλλά είναι μια τάση που έχω, ως χαρακτήρας, να προσπαθώ να δω τι καλό υπάρχει μέσα στη μαυρίλα».

Γι’ αυτό και –μάλιστα με τη συμβουλή του Σίμου Σαρκετζή, που κάνει εκπληκτική δουλειά στη φωτογραφία και, όπως φαίνεται, όχι μόνο– στην ταινία η βία διαρκώς υπονοείται, ως απειλή, όμως δεν ξεσπά στην οθόνη: «Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν στα σπίτια ακραίες μορφές βίας», λέει η Προέδρου, «αλλά δεν ξέρω αν θα βοηθούσε σε κάτι να το δείξω, δεν χρειαζόταν. Από τη στιγμή που ήθελα να ταυτίζεται ο θεατής και με τον πατέρα, κάτι τέτοιο δεν θα βοηθούσε σ’ αυτή την ταύτιση».

Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους του ζευγαριού, η Προέδρου συνεργάζεται με δύο διαμετρικά αντίθετους αλλά εξίσου καθηλωτικούς ηθοποιούς. «Ο Στάθης Σταμουλακάτος», εξηγεί η σκηνοθέτις, «είναι ένας άνθρωπος που δεν μπορείς να βάλεις σε καλούπι, θέλει να τον βάζεις συνέχεια ν’ αυτοσχεδιάζει, τότε κάνει θαύματα, γιατί δεν βαριέται, γιατί τον εξιτάρει. Ο Στάθης είναι ένα αγρίμι, δεν μπορείς να τον περιορίσεις. Αντίθετα, η Ουζουνίδου είναι μια ηθοποιός που έχει και εξαιρετική τεχνική και δουλεύει πάρα πολύ και τεχνικά. Βρίσκει τον ρόλο και μετά θυμάται ακριβώς τι έχει κάνει. Είχαμε αποκωδικοποιήσει τόσο πολύ αυτό που είχε να κάνει και της έλεγα, εκεί θέλω να ξεροκαταπιείς. Κι έβγαινε ο ρόλος και έτσι, από κάτι τελείως αποκομμένο».

Παρότι μπορεί κάποιος να πει ότι οι «Θημωνιές» κινούνται στον ρυθμό του ήρωα του άντρα, του πατέρα της οικογένειας, οι δύο γυναικείοι χαρακτήρες είναι ακόμα πιο σύνθετοι και πολύπλοκοι: «Η ιστορία της Μαρίας είναι η ιστορία μιας γυναίκας της οποίας η θέση είναι δίπλα στον άντρα της, πιστεύει και η ίδια για τον εαυτό της ότι είναι αδύναμη, έχει μια ανάγκη να ενταχθεί κοινωνικά και γι’ αυτό προσπαθεί να αξιοποιήσει την Εκκλησία προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή η θέση της στην Εκκλησία τής προσδίδει ένα κοινωνικό status.

Ομως είναι αυτή που, με τον όποιο τρόπο βέβαια, στηρίζει και λύνει το πρόβλημα που έχει η οικογένειά της. Οπότε, εν τέλει, είναι μια γυναίκα δυνατή. Είναι απ’ αυτές τις σεναριακές γραμμές όπου η ηρωίδα εξελίσσεται, αλλάζει πάρα πολύ, αλλά ταυτόχρονα μαθαίνει και κάτι για τον εαυτό της – αντιλαμβάνεται και η ίδια ότι δεν είναι η αδύναμη γυναίκα που πίστευε. Η ιστορία της κόρης είναι μια ιστορία ενηλικίωσης, από ένα κοριτσάκι γίνεται γυναίκα, οπότε μ’ αυτή την έννοια είναι η πορεία ενός ανθρώπου που γίνεται δυνατός».

Η εγκατάλειψη της περιφέρειας που αποτυπώνει η ταινία ήταν κάτι που γνώρισε η Προέδρου από κοντά στα γυρίσματά της: «Είναι πάρα πολύ παρατημένη η επαρχία, από κάθε άποψη. Και οι άνθρωποι ζουν δύσκολα και πολύ μοναχικά. Νομίζω και γι’ αυτόν τον λόγο, επειδή συνέβαινε κάτι ενδιαφέρον στην περιοχή, οι ντόπιοι αγκάλιασαν την ταινία όπως ποτέ δεν θα συνέβαινε στην Αθήνα. Βοήθησαν πάρα πολύ, υπήρχαν άνθρωποι σε πολιτιστικούς συλλόγους που έδιναν άπειρες πληροφορίες, άνθρωποι που έπαιξαν, χόρεψαν, έπαιξαν μουσική στην ταινία, που μας βοήθησαν με τα κοστούμια και τους χώρους, σε οτιδήποτε χρειαστήκαμε».

Κι αν η διαδικασία της χρηματοδότησης του πρότζεκτ πήρε πάνω από έξι χρόνια, η Προέδρου, με τη στήριξη της παραγωγού της, υπέμεινε κι επέμεινε γιατί, όπως λέει, ήθελε πάρα πάρα πολύ να κάνει αυτή την ταινία. «Εχω κάποια χαρακτηριστικά που δεν είναι πάρα πολύ φυσιολογικά. Βέβαια, είμαι εργασιομανής, τελειοθηρική, αλλά βοηθάει να είσαι έτσι όταν είσαι σκηνοθέτης. Κι αντέχω, απ’ ό,τι φαίνεται, πάρα πολύ τη βρομοδουλειά και την καταπίεση! Νομίζω, αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν όλοι οι σκηνοθέτες που κάνουν σινεμά στην Ελλάδα, δυστυχώς, γιατί αλλιώς δεν γίνεται».

Το σινεμά είναι, για την Ασημίνα Προέδρου, μια τεράστια ανάγκη: «Μου καλύπτει κάτι πολύ δημιουργικό και καλλιτεχνικό που δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτό. Μάλλον, ναι, μπορώ να ζήσω, αλλά δεν μπορώ να είμαι ευτυχισμένη χωρίς αυτό. Ζωγράφιζα από πάρα πολύ μικρή ηλικία, από δεκατόσων μηνών, περνούσα πολύ ωραία έτσι κι έβγαζα όλη μου τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.

Σε σημείο που, όταν πηγαίναμε στη Λαμία Σαββατοκύριακα, γιατί μέχρι τα επτά μου ο πατέρας μου, που ήταν γιατρός, δούλευε εκεί, όπου σε αντίθεση με την Αθήνα υπήρχε γειτονιά, μου έλεγε η μάνα μου, θα φύγεις και θα πας να παίξεις με τα παιδάκια και δεν θα γυρίσεις πριν να δύσει ο ήλιος. Εφευγα εγώ αλλά βαριόμουν, ακόμα το βαριέμαι αυτό, το άναρχο παιχνίδι, το παιχνίδι χωρίς στόχο, οπότε τι έκανα, έπαιρνα μια φίλη μου, την έφερνα σπίτι και… ζωγραφίζαμε!

Κάποια στιγμή σταμάτησα να ζωγραφίζω, γιατί είναι κάτι πάρα πολύ μοναχικό. Αλλά αυτό που ζω, η καλλιτεχνική δημιουργία μέσα από τον κινηματογράφο, μου θυμίζει τον ενθουσιασμό που είχα πάντοτε μέσα από τη ζωγραφική κι είναι κάτι το οποίο αναζητώ. Το σινεμά μ’ εξιτάρει και, επειδή είναι αφήγηση και λειτουργεί και ψυχαναλυτικά για μένα, για όλα τα μέσα μου, τα τραύματά μου, όλα αυτά τα βγάζω εκεί, ακόμα κι αν δεν γίνεται μ’ έναν ευθύγραμμο τρόπο».

Τις πρώτες εβδομάδες του 2023, η Ασημίνα Προέδρου βλέπει την πρώτη της ταινία, ολοκληρωμένη και βραβευμένη, να βγαίνει στις αίθουσες. Τι περιμένει, λοιπόν, από τη χρονιά που ξεκινά; «Εχω πάρα πολλές προσδοκίες. Και πάρα πολλούς φόβους, επειδή έχω πάρα πολλές προσδοκίες. Τα σινεμά δεν περνούν μια καλή φάση στη ζωή τους, σίγουρα.

Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο για όλους εμάς που δουλεύουμε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στο σινεμά, πάρα πολύ θλιβερό. Κι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το πώς θα καταφέρουμε να πείσουμε τον κόσμο να δει την ταινία στην αίθουσα: το πώς πηγαίνει το σινεμά έχει να κάνει και με όλες τις επαγγελματικές αποφάσεις που πρέπει να πάρουμε. Το σινεμά περνά τώρα μια κρίση ή θα περνά μια κρίση για την επόμενη εικοσαετία; Εγώ αυτή την ταινία την έκανα για να τη δει ο κόσμος στην αίθουσα, είναι πάρα πολύ διαφορετική αν τη δεις στην αίθουσα απ’ ό,τι σε μια οθόνη σ’ ένα σπίτι.

Πολύ διαφορετικά μπαίνει ο θεατής στην ιστορία, διαφορετικά προσλαμβάνει τη φωτογραφία, τον ήχο που παίζει έναν φοβερό ρόλο στο πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο της ταινίας ο θεατής. Αν αυτά δεν λειτουργήσουν σωστά, φυσικά η βασική γραμμή της ταινίας παραμένει η ίδια, αλλά ο θεατής θα χάσει πολλά πολλά επίπεδά της. Οπότε… προσδοκίες και φόβοι μαζί, ταυτόχρονα».

Το παραδοσιακό Ενα βράδυ βγήκε ο χάρος  που ακούγεται στην ταινία. Εδώ με τον Βαγγέλη Δημήτρη και ακολουθεί μια άλλη εκτέλεση με τον Τάσο Χαλκιά.

???? Πίσω από τις θημωνιές

Σκηνοθεσία: Ασημίνα Προέδρου
Σενάριο: Ασημίνα Προέδρου
Φωτογραφία: Σίμος Σαρκετζής
Παίζουν: Στάθης Σταμουλακάτος, Λένα Ουζουνίδου, Ευγενία Λάβδα, Χρήστος Κοντογεώργης, Ντίνα Μιχαηλίδου

Η ταινία θα προβληθεί στις αίθουσες από την Πέμπτη, 19 Ιανουαρίου, από την Tanweer.

Πηγή: 

Ασημίνα Προέδρου στην Αυγή / Διατύπωσα προσωπικά και πολιτικά αδιέξοδα σε μορφή ερωτήματος