Εύα Παπαδοπούλου. Στόχος, σύμφωνα με τον υπουργό, η Τ.Ν. να λειτουργήσει, μέσα στα επόμενα χρόνια, ως ατομικός «βοηθός» του εκπαιδευτικού που «θα βλέπει τις αδυναμίες του μαθητή και θα ενημερώνει τον δάσκαλο». Δεν ήταν η πρώτη φορά που μοιραζόταν το εν λόγω... όραμα. Λίγες βδομάδες νωρίτερα, από την έδρα του OOΣΑ στο Παρίσι, ως προεδρεύων στη σύνοδο του Global Strategy Group, με εκπροσώπους από ακόμη 50 κράτη, ο υπουργός έδινε μια πρόγευση λέγοντας πως «η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια τεράστια ευκαιρία την οποία οφείλουμε να προσεγγίσουμε τόσο με φιλοδοξία όσο και με προσοχή», ειδικά στο ευαίσθητο πεδίο της εκπαίδευσης, όπου «η επίδρασή της είναι ήδη καταλυτική». Κεντρικό θέμα της φετινής συνόδου ήταν ακριβώς οι μελλοντικές δυνατότητες αξιοποίησης της Τ.Ν. στην Παιδεία.
Η Ελλάδα δεν είναι η μοναδική χώρα που εκδηλώνει τη διάθεση να λάβει μια τέτοια πρωτοβουλία· μία μία οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιχειρούν να ανέβουν στο τρένο αυτής της ραγδαία αναπτυσσόμενης τεχνολογίας, προκειμένου να «κλείσουν» την ψαλίδα που τις χωρίζουν από τους διεθνείς ανταγωνιστές τους, Κίνα και ΗΠΑ. Κυβερνήσεις της Ε.Ε. έχουν στραμμένο το βλέμμα σε αυτό που βλέπουν ως το απόλυτο υπερόπλο καινοτομίας που θα αλλάξει όλους τους τομείς, από την άμυνα ώς τη γεωργία, ενώ στη Μ. Βρετανία, η νέα κυβέρνηση των Εργατικών έχει προαναγγείλει την επένδυση 32 εκατομμυρίων λιρών σε ερευνητικά προγράμματα για την αξιοποίηση της Τ.Ν. στο Δημόσιο. Ακόμη 4 εκατομμύρια λίρες θα διατεθούν για να χρηματοδοτηθεί η ενσωμάτωσή της στα σχολεία όλης της χώρας.
Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να αξιοποιηθεί με τέτοιο τρόπο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έτσι ώστε να βοηθήσει ουσιαστικά τους μαθητές αλλά και τους εκπαιδευτικούς, πέρα από το να καταλήξει ένα εκσυγχρονισμένο «λυσάρι» ή ένα εργαλείο για λίγους; Μπορεί να διασφαλιστούν η ασφάλεια στη χρήση της και η επαρκής προστασία των προσωπικών δεδομένων των μαθητών; Πώς αντιμετωπίζεται ο κίνδυνος «η ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών να σταθεί τροχοπέδη στην αυτονομία και τη σκέψη των μαθητών αφού παρέχει έτοιμες και προκαθορισμένες λύσεις», όπως υπογραμμίζει η UNESCO σε έκθεσή της το 2023; Μήπως οι εξαγγελίες Πιερρακάκη αποτελούν ένα μεγαλόπνοο σχέδιο ενσωμάτωσής της στο πολύπαθο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπου ένας δάσκαλος δεν έχει πρόσβαση σε βασικά τεχνολογικά αγαθά και ενώ υπάρχουν χιλιάδες ελλείψεις σε καθηγητές; Η «Εφ.Συν.» επιχειρεί να χαρτογραφήσει το φαινόμενο και τις ευρωπαϊκές τάσεις γύρω από την Τ.Ν. σε έναν από τους πρώτους τομείς όπου αρχίζει να δρα καταλυτικά.
Οταν τον Νοέμβριο του 2022, η αμερικανική εταιρεία OpenAI κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό το ChatGPT, προκαλώντας «πονοκέφαλο» σε εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκoύς παγκοσμίως -αφού μαθητές και φοιτητές βρήκαν στο νέο εργαλείο, μεταξύ άλλων, έναν βοηθό λογοκλοπής-, η Ευρωπαϊκή Ενωση ήδη εργαζόταν πυρετωδώς πάνω στη θέσπιση κανόνων που θα ρύθμιζαν τη χρήση της Τ.Ν. Οχι μόνο για την προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών της, αλλά ταυτόχρονα προκειμένου να τονώσει τις επενδύσεις και την καινοτομία σε ολόκληρη την ενιαία αγορά της Ε.Ε. με ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς που θα υιοθετούσαν τη χρήση της. Ο κανονισμός 2024/1689 (ΑΙ Αct) τέθηκε σε ισχύ τον περασμένο Αύγουστο -με ορίζοντα υλοποίησης το 2026- και θεωρείται «ορόσημο» ως ο πρώτος ολοκληρωμένος κανονισμός για την Τ.Ν. παγκοσμίως. Στο στρυφνό μεν, αλλά φιλόδοξο νομοθέτημα, ο τομέας της εκπαίδευσης ορίζεται ως τομέας «υψηλού κινδύνου» εφιστώντας την προσοχή στα κράτη-μέλη για τον αντίκτυπό της στην ασφάλεια εκπαιδευτικών και μαθητών.
Ατυπη χρήση
Ποια είναι η υφιστάμενη εικόνα από τα σχολεία της Ευρώπης σε σχέση με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης; Αν και καμία χώρα δεν έχει εντάξει μέχρι σήμερα επίσημα τη χρήση της στο εκπαιδευτικό της σύστημα, η άτυπη χρήση της είναι παντού. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Samsung για τις χώρες της Βαλτικής, η πλειοψηφία των μαθητών στη Λιθουανία, την Εσθονία και τη Λετονία αξιοποιεί εργαλεία Τ.Ν. για να προετοιμαστεί για μαθήματα ήδη από το Γυμνάσιο. H έρευνα πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά με δείγμα 930 παιδιών ηλικίας 15-19 ετών και οι αριθμοί δείχνουν πως η Τ.Ν. ήρθε για να ταράξει τα νερά της εκπαιδευτικής διαδικασίας: στη Λιθουανία μόλις το 3% των ερωτηθέντων απάντησε πως δεν χρησιμοποιεί εργαλεία Τ.Ν. για τα μαθήματά του. Και στις τρεις χώρες, ένα αξιοσημείωτο ποσοστό που φτάνει το 42% δήλωσε ότι χρησιμοποιεί εργαλεία Τ.Ν. ως «ψηφιακό σκονάκι», ενώ το 35% δήλωσε ότι τα χρησιμοποιεί για πρόσθετες γνώσεις και πληροφορίες.
Πιο αξιομνημόνευτο από όλα ωστόσο είναι το εύρος των μαθητών που δίνει από μόνο του απάντηση στο ερώτημα αν η Τ.Ν. θα μπορούσε να έχει θέση μέσα σε μια σχολική τάξη: σχεδόν 9 στα 10 παιδιά στη Λιθουανία πιστεύουν ότι πρέπει να συμπεριληφθεί με κάποιο τρόπο στο σχολικό τους πρόγραμμα.
Η εικόνα δεν αλλάζει ιδιαίτερα στην Ισπανία. H ισπανική Empantallados, διαδικτυακή εκπαιδευτική πλατφόρμα που εξειδικεύεται σε έρευνες για την επίδραση της τεχνολογίας στα παιδιά, φέτος συνέλεξε στατιστικά στοιχεία για τη χρήση της Τ.Ν. από Ισπανούς μαθητές. Σύμφωνα με την έρευνα, 8 στα 10 παιδιά κάνουν χρήση εφαρμογών Τ.Ν. για να επιλύσουν ασκήσεις ή για να εμπλουτίσουν εργασίες που τους αναθέτουν καθηγητές, κυρίως μέσω του ChatGPT. Και δεν το αξιοποιούν μόνο οι μαθητές, αλλά και οι εκπαιδευτικοί (73%) και οι γονείς (69%). Σε παγκόσμιο επίπεδο χώρες όπως η Αυστραλία, η Κίνα, η Γαλλία, η Σιγκαπούρη, η Νότια Κορέα και οι ΗΠΑ ηγούνται στην ανάπτυξη, εξέλιξη και ενσωμάτωση εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης στην εκπαίδευση.
Στα καθ' ημάς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν στατιστικά δεδομένα που να αποτυπώνουν το μέγεθος της αξιοποίησης ανάλογων εφαρμογών και εργαλείων. Ωστόσο η «βόμβα» του ChatGPT έσκασε πρόσφατα στα σχολεία, εκκινώντας τη συζήτηση για το πώς μπορεί να περιοριστεί ή να χρησιμοποιηθεί εποικοδομητικά στις σχολικές αίθουσες.
«Εδώ δεν έχουμε υπολογιστές»
Ο εκπαιδευτικός Νεκτάριος Κορδής, φιλόλογος σε δημόσιο σχολείο της Δυτικής Αττικής και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ΟΛΜΕ, αποτυπώνει τον σκεπτικισμό που μοιράζεται η εκπαιδευτική κοινότητα σχετικά με τη χρήση της Τ.Ν.: «Το φαινόμενο απασχολεί συνέχεια τους εκπαιδευτικούς. Τα παιδιά μπαίνουν στο ChatGPT και δεν ξέρουν να γράψουν έκθεση. Ο αλγόριθμος υποκαθιστά τη γραφή. Οι δάσκαλοι αντιλαμβάνονται τις φτωχές και τυποποιημένες απαντήσεις που δίνουν τα παιδιά όταν εξετάζονται γραπτά», σημειώνει. Ο περιορισμός στη χρήση, όπως μας λέει ο κ. Κορδής, επαφίεται στη θέληση μεμονωμένων εκπαιδευτικών, που συμβουλεύουν τους μαθητές τους να μην κάνουν χρήση τέτοιων εργαλείων.
Το ζήτημα είναι ότι υπάρχουν μερικά ακόμα πιο σοβαρά προβλήματα στη δημόσια εκπαίδευση. «Ας λύσουμε τα ουσιώδη, τα θέματα χρηματοδότησης, και μετά να μιλήσουμε για την Τ.Ν. Κάθε ψηφιακό εργαλείο είναι χρήσιμο. Για να αξιοποιήσουμε όμως την Τ.Ν. πρέπει πρώτα να έχουμε αξιόπιστα σχολικά κτίρια, με υποδομές και γρήγορο ίντερνετ. Η αληθινή κατάσταση απέχει από την εικονική πραγματικότητα της κυβέρνησης. Σήμερα δεν γίνεται καν συντήρηση υπολογιστών που χρησιμοποιούνται στο μάθημα της Πληροφορικής και καταλήγουμε να λύνουμε το πρόβλημα με δικά μας έξοδα», καταλήγει ο κ. Κορδής.
Υποκατάσταση δασκάλου ή ένας νέος τεχνο-βοηθός;
Οπως φαίνεται, ωστόσο, οι εξελίξεις στις σχολικές αίθουσες προηγούνται κατά πολύ των εξαγγελιών. Ενδεικτική η ιστορία που αφηγείται στην «Εφ.Συν.» εκπαιδευτικός της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε δημόσιο σχολείο της επαρχίας. Ο -ας τον πούμε- Χάρης εργάζεται ως καθηγητής με παιδιά ηλικίας 13-15 χρόνων τα τελευταία πέντε χρόνια. Πριν από δύο χρόνια, έθεσε στους μαθητές του μια εργασία για την Αντιγόνη του Σοφοκλή και πολύ σύντομα συνειδητοποίησε ότι κάποιοι μαθητές έκαναν χρήση του ChatGPT για να τη φέρουν εις πέρας.
«Στην αρχή σχολίαζα με συναδέλφους πως είμαστε μπροστά σε ακόμη ένα πρόβλημα, πως είναι ένα εργαλείο εξάρτησης που ωθεί το μυαλό στην αδράνεια σε έναν κόσμο που ολοένα και περισσότερο καθοδηγείται από αλγόριθμους», υπογραμμίζει. «Αλλοι έθεταν το ερώτημα αν είναι η απαρχή της υποκατάστασης του καθηγητή από έναν αλγόριθμο. Είμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της τεχνολογικής αλλαγής και το μεγαλύτερο μέρος της εκπαιδευτικής κοινότητας αντιμετωπίζει με δυσπιστία τη χρήση του», σχολιάζει o Xάρης.
Εχει αλλάξει κάτι δύο χρόνια μετά; Ο ίδιος σημειώνει πως «ξεφεύγοντας λίγο από τα στεγανά της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μπορώ να πω πως οι πιο δημιουργικές και διαδραστικές εμπειρίες με τους μαθητές είναι όταν πλέον αξιοποιούμε μαζί διάφορα εργαλεία Τ.Ν. για να φτιάξουμε από κοινού εργασίες που ξεφεύγουν από τις τυπικές ασκήσεις των θεωρητικών μαθημάτων. Πολλές φορές αξιοποιούμε τις γνώσεις και δεξιότητες ενός μαθητή, για παράδειγμα στη ζωγραφική ή τη μουσική, και στη συνέχεια, με τη βοήθεια μηχανών Τ.Ν., φτιάχνουμε δικές μας ασκήσεις, με έρεισμα το πρωτογενές υλικό του μαθήματος».
Είναι ένα μόνο παράδειγμα εκπαιδευτικού που αξιοποιεί τις δυνατότητες της Τ.Ν., όπως και το ενδιαφέρον των μαθητών να την εκμεταλλευτούν. Ερευνα του 2024 στη Μεγάλη Βρετανία κατέγραψε ότι παιδιά ηλικίας 13-18 ετών μπαίνουν πολύ συχνά σε πλατφόρμες Τ.Ν. για να συνομιλήσουν με ένα chatbot, να γράψουν ιστορίες, στίχους, ποιήματα, ακόμη και λογοτεχνία. Πρόκειται για έκθεση του National Literacy Trust (NLT), μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης για την εκπαίδευση και τον γραμματισμό των μαθητών, σύμφωνα με την οποία, από τα 15.000 παιδιά που ρωτήθηκαν συνολικά στην έρευνα, το 77,1% δήλωσε πως έχει χρησιμοποιήσει με κάποιο τρόπο εργαλεία Τ.Ν.: 1 στους 2 μαθητές δηλώνει ότι η Τ.Ν. τον τροφοδοτεί με ιδέες ή μαθαίνει νέες πληροφορίες. Εναν χρόνο πίσω, το 2023, στο ίδιο ερώτημα, οι ερευνητές κατέγραφαν ένα ποσοστό που έφτανε το 37%. Αντίστοιχα, από τους συνολικά 1.280 εκπαιδευτικούς των δημόσιων βρετανικών σχολείων που ερωτήθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας, οι μισοί δήλωσαν πως τα αξιοποιούν εντός της σχολικής αίθουσας.
Συμπεριληπτική και ανθρωποκεντρική
⇒ Ο επίκουρος καθηγητής του Παντείου Κώστας Καρπούζης μιλάει στην «Εφ.Συν.» για τους ορίζοντες που ανοίγει στους μαθητές η ένταξη της Τ.Ν. στο εκπαιδευτικό σύστημα
«Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να αξιοποιηθεί σε αυτό που λέμε διαφοροποιημένη μάθηση και προσωποποιημένη υποστήριξη μαθητών, δηλαδή ανάλογα με τις δυνατότητες και τις κλίσεις του κάθε μαθητή», σημειώνει ο Κώστας Καρπούζης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής και των Επιτροπών Ηθικής και Δεοντολογίας στην Ερευνα του ΕΜΠ. Για τον ίδιο, η ενσωμάτωση της Τ.Ν. στο εκπαιδευτικό σύστημα με την παραγωγή προσωπικοποιημένου περιεχομένου και τη δυνατότητα χρήσης των εργαλείων της για την εκπαίδευση μαθητών και διδασκόντων στις νέες τεχνολογίες «αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες».
Οπως σημειώνει, μία από τις πιο χαρακτηριστικές δυνατότητες του ChatGPT είναι η επεξήγηση ενός φαινομένου ή γεγονότος με τέτοιο βάθος και λεξιλόγιο που να ταιριάζει σε συγκεκριμένο ηλικιακό ακροατήριο. «Εφαρμογές και συστήματα μπορούν να παράξουν αξιόλογο εκπαιδευτικό υλικό και ασκήσεις ακόμη και για παιδιά Δημοτικού που θα αφορούν τη γραφή και την ανάγνωση. Ενας δάσκαλος δηλαδή, που εντοπίζει ότι ένα παιδί αντιμετωπίζει πρόβλημα με ένα γραμματικό φαινόμενο, θα μπορούσε να φτιάξει με τη βοήθεια του αλγόριθμου εξειδικευμένες ασκήσεις με συγκεκριμένες λέξεις για να χτυπήσει το πρόβλημα στη ρίζα του. Το ίδιο και αν εντοπίσει μια πτώση στην επίδοση ενός μαθητή».
Οξυμένο κριτήριο
Οι τεχνολογίες που υποστηρίζονται από την Τεχνητή Νοημοσύνη μπορούν να δώσουν τη δυνατότητα στους μαθητές με ειδικές ανάγκες να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να συμμετάσχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Ενα παράδειγμα αποτελεί ένας μαθητής με προβλήματα όρασης, ο οποίος χρησιμοποιεί ένα εξειδικευμένο σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης που μετατρέπει το κείμενο σε ήχο, επιτρέποντάς του να έχει πρόσβαση σε εκπαιδευτικό περιεχόμενο χωρίς κόπο.
Μπορεί όμως να γίνει η Τ.Ν. ένα χρήσιμο εργαλείο για πιο ευάλωτους ή λιγότερο καλούς μαθητές; «Αν ξεκινήσουμε έχοντας δεδομένο πως όλα τα παιδιά έχουν ένα κινητό τηλέφωνο και wifi, η απάντηση είναι ναι. Η τεχνολογία δυνητικά βοηθά να μειωθούν οι ανισότητες: ένα παιδί που έχει πρόσβαση σε υψηλή τεχνολογία, δυνητικά έχει ευκαιρίες, όπως όλα τα άλλα παιδιά. Ομως αν δεν αξιοποιήσει αυτό το εργαλείο, θα μείνει πίσω. Γι' αυτό πρέπει να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά και να τους δώσουμε πρόσβαση μέσα στο σχολείο», υπογραμμίζει ο κ. Καρπούζης. Ο ίδιος σημειώνει πως, όπως σε κάθε τεχνολογική εξέλιξη, πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος τα παιδιά να καταφεύγουν στην Τ.Ν. για να διευκολυνθούν: «Από τότε που ξεκινήσαμε να έχουμε αυτοκίνητα, π.χ., σταματήσαμε να περπατάμε. Αυτό κάνει η τεχνολογία». Ωστόσο συμπληρώνει: «Τα παιδιά που σήμερα πηγαίνουν στο Δημοτικό, όταν μεγαλώσουν θα ζήσουν σε έναν κόσμο που θα είναι φτιαγμένος από την Τ.Ν. ή απόλυτα επηρεασμένος από αυτήν. Οπότε αφ' ενός πρέπει να είναι πολίτες που θα έχουν οξυμένο κριτήριο και θα μπορούν να εντοπίσουν, λ.χ., τα fake news που παράγονται από τις εφαρμογές της Τ.Ν. σήμερα, αφ' ετέρου πρέπει να έχουν την κατάλληλη κατάρτιση στην αγορά εργασίας».
● Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος PULSE, στο οποίο συμμετέχει κατά αποκλειστικότητα η «Εφ.Συν.». Συνεργάστηκαν οι: Ana Somavilla (El Confidencial - Iσπανία), Ieva Kniukštienė (Delfi - Λιθουανία).
Η ομάδα του PULSE
Εφ.Συν.- Ελλάδα
OBCT [1] - Ιταλία
Delfi [2] - Λιθουανία
Deník Referendum [3] - Τσεχία
Der Standard [4] - Αυστρία
El Confidencial [5] - Ισπανία
Gazeta Wyborcza [6] - Πολωνία
Hotnews [7] - Ρουμανία
HVG [8] - Ουγγαρία
Il Sole 24 Ore [9] - Ιταλία
Mediapool [10] - Βουλγαρία
n-ost [11] (Γερμανία)
VoxEurop [12] (Γαλλία)
