Ο πιο γνωστός λαϊκός ζωγράφος της Ελλάδας ήταν ένα πρόσωπο που όλη του τη διαδρομή την έζησε αντισυμβατικά. Ζωγράφιζε για ένα πιάτο φαγητό, φορούσε φουστανέλα, περιφρονούσε την υλικότητα. Τον ανακάλυψε ο τεχνοκριτικός και συλλέκτης έργων τέχνης Τεριάντ, αλλά η παγκόσμια φήμη ήρθε μετά θάνατον, το 1961 όταν εγκαινιάστηκε μεγάλη έκθεση έργων του στο Λούβρο.  

Όλια Λαζαρίδου και Σαμσών Ρακάς κοιτούν με νέα μάτια, γεμάτα θαυμασμό την προσωπικότητα του Θεόφιλου. Αυτή η ματιά γεννά ένα έργο τρυφερό, αστείο και συγκινητικό, αγνό και αντισυμβατικό. Είμαι σίγουρη πως αν το έβλεπε τώρα ο Θεόφιλος, εκεί στην αυλή της οικίας Κλεάνθους επί της οδού Θόλου κάτω από την Ακρόπολη, πολύ θα το χαιρόταν. 

Όλια και Σαμσών, πώς γνωριστήκατε; 

Όλια Λαζαρίδου: Είχαν πέσει στα χέρια μου τα ποιήματα του Σαμσών και μου είχαν αρέσει πάρα πολύ. Κάποια στιγμή γνωριστήκαμε κι από κοντά. Είχα γράψει ένα εκτενές ποίημα, την «Προσευχή του Ελάχιστου», που ήθελε να το κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Υποκείμενο, που είχε τότε. Βγήκε το βιβλίο, κάναμε και μια υπέροχη παρουσίαση στα Λιπάσματα της Δραπετσώνας. Συνεχίστηκε η φιλία μας, στην πορεία συμμετείχαμε μαζί και σε μια βραδιά του Θεάτρου Τέχνης για τον Σαίξπηρ. Ο Σαμσών είχε γράψει ένα ποίημα για τον Άμλετ, το οποίο παρουσιάσαμε μαζί και με τον Νίκο Χαλδαιάκη. Επειδή μου αρέσουν αυτά που φτιάχνει, ήθελα να συνεργαστούμε ξανά. Ήθελα να κάνω κάτι για τον Θεόφιλο και επειδή αισθάνθηκα ότι μπορεί να του ταιριάζει του μίλησα και για καλή μου τύχη, τον ενέπνευσε το θέμα. 

Σαμσών Ρακάς: Ήξερα την αγάπη της Όλιας για τον Θεόφιλο και εκείνη ήξερε ότι τον αγαπώ κι εγώ. Θυμάμαι ήμασταν στον Ένοικο και συζητούσαμε γι’ αυτόν πριν 10 χρόνια.

Τον αγαπάτε για τους ίδιους λόγους; 

Όλια: Όλοι έχουν γράψει για τον Θεόφιλο και η ιστορία του έχει ειπωθεί ξανά και ξανά, και με πολύ ακαδημαϊσμό. Πίστευα ότι ο Σαμσών, επειδή είναι αυτός που είναι και επειδή γράφει όπως γράφει, θα μπορούσε να τον δει με έναν καινούριο, δικό του τρόπο, πιο καθαρό και απαλλαγμένο από μια συμβατική ματιά. 

Σαμσών: Κι εγώ ενθουσιάστηκα με την πρόταση της Όλιας και ίσως γι’ αυτό μου βγήκε έτσι εύκολα και γρήγορα το κείμενο, σε 2-3 μήνες. Ξέρεις, το μυαλό μου καλλιτεχνικά είναι ατίθασο, κι όταν μου βάζουν ένα στόχο με βοηθάει να πειθαρχώ.

Υπάρχει, λοιπόν, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση η οποία καταλήγει στο εύρημα της δημοπρασίας των έργων του Θεόφιλου. Γιατί αυτή η κατάληξη; 

Σαμσών: Ήθελα να γίνει αυτό το σχόλιο γιατί ο Θεόφιλος είναι πολιτικό πρόσωπο. Με ποια έννοια; Είναι ένα πολιτικό-ιστορικό πρόσωπο με τέτοιο βάθος που μπορείς να μιλήσεις γι’ αυτόν με τρόπο που να αγγίξει εις βάθος το σήμερα.

Όλια: Εγώ νομίζω ότι όταν κάποιος είναι τόσο άδολος και εκρηκτικά αγνός αυτό από μόνο του είναι ένα statement, και κρίνει τον καιρό μας. Με αυτή την έννοια είναι πολιτικό. Αυτό εννοείς, Σαμσών; 

Σαμσών: Κι αυτό αλλά και το γεγονός ότι ζούμε σε έναν κόσμο πολύ εμπορευματοποιημένο, κάτι που θίγεται στο έργο. 

Όλια: Η παρουσία και μόνο του Θεόφιλου, ενός ανθρώπου που δεν τον ενδιαφέρει το χρήμα αλλά διεκδικεί τη χαρά και τη δημιουργικότητα που κανείς δεν μπορεί να του στερήσει, δεν απειλεί μια συμβατική κοινωνία; Και μόνο που κάποιος υπάρχει και επιβιώνει κατ’ αυτό τον τρόπο δεν χρειάζεται να κάνει κάτι επιπλέον για να κρίνει τους υπόλοιπους, και μόνο η ύπαρξη του τους κρίνει.

Υπάρχουν σήμερα Θεόφιλοι; 

Σαμσών: Ναι πολλοί, απλώς δεν βρέθηκε στον δρόμο τους έναν Τεριάντ.

Όλια: Θεόφιλοι, για μένα, είναι όσοι υπερασπίζονται τη δημιουργικότητα και την ύπαρξή τους αποδεσμευμένοι από το άρμα του χρήματος.

Γιατί επιλέχτηκε κορίτσι ηθοποιός για να ερμηνεύσει τον Θεόφιλο;

Όλια: Γιατί δεν ήθελα να πάει το μυαλό του θεατή στο φύλο, ήθελα να δει μια ψυχή. Αισθάνθηκα ότι θα ήταν μια πιο ελαφριά –όπως είναι και η ψυχή– παρουσία αν ερμηνευόταν ο Θεόφιλος από το συγκεκριμένο κορίτσι, την Αιμιλιανή Σταυριανίδου που έχει μια δύναμη και στιβαρότητα, καθόλου ανδρικές. Μια ανδρική παρουσία με φουστανέλα πάει σε άλλα στερεότυπα, μια απαλή γυναικεία σε καθοδηγεί να τη δεις ως ψυχή. 

Ο ίδιος ο Θεόφιλος –αλλά και σύμβολα όπως η φουστανέλα– έχουν γίνει αντικείμενα καπηλείας στο όνομα της ελληνικότητας. Πώς σχολιάζεται αυτό στην παράσταση; 

Σαμσών: Υπάρχει μια υπόνοια ότι όλες οι δυτικές αξίες προσπαθούν να καπηλευτούν τη φιγούρα του Θεόφιλου για να εξαλείψουν τις δικές τους τύψεις. Με έναν τρόπο, ο Θεόφιλος δεν είναι τόσο σημαντικός ζωγράφος, είναι σημαντικό ον. Την ίδια εποχή που έζησε ο Θεόφιλος, υπάρχουν κι άλλοι σαν κι αυτόν σε όλα τα Βαλκάνια της μετα-οθωμανικής αυτοκρατορίας, γεγονός που αποκρύπτεται. Θέλω να πω πως η τρυφερή ελληνικότητα που πρέσβευε ο Θεόφιλος, χαροπαλεύει στις μέρες μας κι αν δεν υπήρχε κι ο Παπαδιαμάντης, θα ήταν απούσα εντελώς. 

Όλια: Σίγουρα, πάντως, η Ελλάδα του Θεόφιλου δεν είναι εκείνη που εκ των υστέρων ερμήνευσαν ως «Ελλάδα του Θεόφιλου» στο έργο του, είναι κάτι παραπάνω.

Σαμσών: Υπάρχουν πολλές ελληνικότητες. Η ελληνικότητα του Θεόφιλου είναι ένα παιδικό όνειρο, η τωρινή δική μας είναι ένας μπαμπούλας της φαντασίας.

Όλια: Σήμερα ζούμε την Ελλάδα των τουριστών. Η Ελλάδα του Θεόφιλου ήταν ένας πόνος εσωτερικός αλλά και μια χαρά εσωτερική, ήταν μια χαρμολύπη βαθιά η οποία εκφραζόταν ζωγραφικά στα έργα του. Η Ελλάδα πια είναι ένα προϊόν που πωλείται στους τουρίστες. 

Σαμσών: Γι’ αυτό και έχει την αξία του και τη σημασία του ότι τώρα η παράσταση ανεβαίνει εδώ, σε μια παπαδιαμαντική τοποθεσία, στην Πλάκα, στην προ-οθωνική αυλή της οικίας Κλεάνθους.

Όλια: Όπως και ο χώρος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που παρουσιάσαμε την παράσταση τον Απρίλιο, δηλαδή εκεί από όπου θα βγουν οι νέοι ζωγράφοι, είχε τη σημασία του. Ήθελα να μιλήσουμε μέσα εκεί για έναν ζωγράφο που ζωγράφιζε για ένα πιάτο φακές και μετά τον θάνατό του τα έργα του πωλούνται για εκατομμύρια, γιατί οι μελλοντικοί ζωγράφοι θα βρεθούν μπροστά σε τέτοιους είδους διλήμματα. Όπως αντίστοιχα εδώ στη Θόλου, η παλιά Αθήνα φέρει μια συγκίνηση. Προχθές, τελειώσαμε την πρόβα στις 6 το πρωί και φεύγοντας περπατούσαμε πάνω στις πλάκες του Πικιώνη τις ροδαλές σαν μάγουλα μωρού –όπως τις φώτιζε το πρώτο φως της μέρας– και ακούγαμε τα χελιδόνια από την Ακρόπολη· όλο αυτό είχε κάτι το μεθυστικό. Αν έρθεις όμως άλλη ώρα στην Πλάκα μπορεί να σε πιάσει και η ψυχή σου, από την πολυκοσμία. Είναι κι αυτό μια άλωση Στην αφήγηση που διατρέχει το έργο, το αθώο βλέμμα του Θεόφιλου είναι κεντρικό στοιχείο της ροής του

Σαμσών: Ήθελα να τονίσω μια συναστρία αφέλειας. Υπάρχει σαφώς η παιδική, φιλοσοφική αφέλεια του Θεόφιλου αλλά και όλη η παράσταση χτίστηκε σε συνθήκες μπουλουκιού, συνθήκες μέσα από τις οποίες προέρχεται και ο Θεόφιλος. Η κοινοβιακή συμβίωση των συντελεστών στην Αίγινα συντέλεσε σε αυτό.

Όλια: Πήρα πολύ μεγάλη χαρά που το έργο αυτό έγινε απόλυτα με τους δικούς μας όρους. Έγραψε ο Σαμσών το κείμενο, το πήρα μαζί με τα δύο κορίτσια της παράστασης (Αιμιλιανή Σταυριανίδου, Αριάδνη Κωσταντακοπούλου) και πήγαμε στην Αίγινα, κάτσαμε εκεί 1,5 μήνα και δουλέψαμε σε συνθήκες πολύ προστατευμένες. 

Σαμσών: Άρα, μπορούμε ακόμη να δουλεύουμε έτσι.

Όλια: Ναι, μπορούμε αν και κατανοώ ότι για κάποιον που μόλις ξεκινάει είναι πιο δύσκολο· χρειάζεται επιμονή και ανθεκτικότητα. Όμως σου προσφέρει μεγάλη χαρά και ικανοποίηση να μπορέσεις τελικά να επιβάλλεις τους όρους σου, έστω σε μικρή κλίμακα.   

Πηγή:  itsestella.com