Πέμπτη, 19 Δεκεμβρίου 2013 08:20

O Πολιτισμός του θεάματος ανάμεσα στον Λιόσα και τον Λιποβετσκί

Επιλέγων ή Συντάκτης 
Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο
(2 ψήφοι)

Μια φορά ήταν ένας Περουβιανός και ένας Γάλλος. O τρίτος, που πάντα είναι ο Έλληνας ως ξύπνιος της παρέας, δεν υπάρχει σ'αυτό το ανέκδοτο. Ο Λατινοαμερικάνος είναι ο 77χρονος λογοτέχνης. δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας Μάριο Βάργκας Λιόσα. Το 1990 ήταν ο υποψήφιος πρόεδρος που υποστήριξε η κεντροδεξιά και το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ.

 

 

 

Τα πλέον γνωστά έργα του είναι τα: "Η πόλη με τα σκυλιά", "Το πράσινο σπίτι", "Η θεία Χούλια κι ο γραφιάς", "Ο πόλεμος της συντέλειας του κόσμου" και "Το όνειρο του Κέλτη".

Σε μια επιστολή που δημοσιεύτηκε το καλοκαίρι 2012 στην ισπανική εφημερίδα " Ελ Παίς " θέλοντας να υπερασπιστεί την Ελλάδα, αυτός ο δηλωμένος θαυμαστής του Θουκυδίδη, ανάμεσα στα άλλα έγραψε και τα εξής:  

"Η Ελλάδα δεν μπορεί να πάψει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Ευρώπης, χωρίς η τελευταία να μετατραπεί σε μια γκροτέσκα καρικατούρα του εαυτού της, καταδικασμένη στην πιο παταγώδη αποτυχία. Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της Ευρώπης. 

Προκαλεί τον θαυμασμό το ότι ένας λαός τόσο μικρός και τόσο ελάχιστα συνεκτικός πολιτικά, φτιαγμένος από λίγες πόλεις και αποικίες απλωμένες σε όλη την Ευρώπη και τη Μικρά Ασία, οι οποίες διατηρούσαν μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας μεταξύ τους, ένας λαός ενστικτωδώς απρόθυμος να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία, να ασκήσει αυτοκρατορική εξουσία και να υποστεί την κυριαρχία ενός τυράννου (όπως έκαναν όλοι οι άλλοι) ήταν σε θέση να αφήσει στην ιστορία της ανθρωπότητας ένα ίχνος τόσο βαθύ, τόσο παρόν τόσους πολλούς αιώνες αργότερα, όταν σχεδόν όλες οι άλλες μεγάλες αυτοκρατορίες ή πολιτισμοί –οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι, για παράδειγμα– αποτελούν σήμερα ως επί το πλείστον, χωρίς να ξεχνάμε κανένα από τα θαύματά τους, μουσειακά κομμάτια.....

Σήμερα το πρωί διάβασα στην International Herald Tribune μια τρομακτική περιγραφή της κατάστασης της οικονομίας της, για τα τερατώδη προνόμια που απολάμβαναν όλα αυτά τα χρόνια οι εφοπλιστές, ο τραπεζίτες και οι πιο πλούσιοι επιχειρηματίες, απαλλασσόμενοι από την καταβολή φόρων, και για τις περιουσίες που έχουν διαφύγει και εξακολουθούν να διαφεύγουν από τη χώρα προς την Ελβετία και τους ασφαλέστερους φορολογικούς παραδείσους ανά τον κόσμο, ενώ οι Έλληνες εξακολουθούν να γίνονται φτωχότεροι, να βλέπουν τους μισθούς τους να συρρικνώνονται ή να περνούν στην ανεργία, στην επαιτεία και την πείνα.....

Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της Ευρώπης και τα σύμβολα δεν μπορούν να καταλυθούν χωρίς αυτό που ενσαρκώνουν να καταρρεύσει και να αποσυντεθεί σε εκείνη τη βάρβαρη σύγχυση του παραλογισμού και της βίας από την οποία μας έβγαλε ο ελληνικός πολιτισμός».

 

Ο Γάλλος, είναι ο 69χρονος καθηγητής φιλοσοφίας στη Γκρενόμπλ, Ζιλ Λιποβετσκί. Το 1983 κυκλοφόρησε το βιβλίο του "Η εποχή του κενού", βιβλίο αναφοράς για την κατανόηση του σύγχρονου ατομικισμού. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε στα Ελληνικά το 2009. Άλλα βιβλία του που κυκλοφορούν στην χώρα μας είναι τα: "Το λυκόφως του καθήκοντος", 1999 και "Κοσμοπολιτισμός και υπερνεωτερικότητα", 2013.

Σε μία ομιλία του στο Γαλλικό Ινστιτούτο τον φετινό Ιούλιο, ανάμεσα στα άλλα ο Λιποβετσκί είπε και τα εξής: " Οι δυτικές κοινωνίες μετά το 1980 κατάργησαν σιγά σιγά τους ταξικούς διαχωρισμούς της κατανάλωσης (την περίοδο κατά την οποία κάθε τάξη ντυνόταν, έτρωγε και διασκέδαζε με τον δικό της τρόπο) και επέβαλε στους πάντες να αγοράζουν τα πάντα. Μολονότι οι οικονομικές ανισότητες αυξήθηκαν, με την έλευση της κρίσης να τις κάνει ακόμα πιο κραυγαλέες, φτάσαμε στο σημείο οι πλούσιοι να αναζητούν τα φτηνά και οι φτωχοί να καταναλώνουν τις ακριβές μάρκες, περικόπτοντας τις υπόλοιπες δαπάνες τους προκειμένου να γίνουν κάτοχοι όλων εκείνων που αντικειμενικά δεν είναι σε θέση να αγοράσουν.

Η κοινωνία της υπερκατανάλωσης, επιτρέπει σε όλους την πρόσβαση στα καταναλωτικά προϊόντα. Σήμερα δεν αγοράζουμε για να ξεχωρίσουμε, αλλά για να παίξουμε και να επικοινωνήσουμε. Η κατανάλωσή μας έχει γίνει βιωματική και συναισθηματική. Δεν διακρίνουμε μεταξύ αντικειμένων, αγοράζουμε εμπειρίες: ταξίδια, τουριστικά θεάματα, μουσική και όλων των ειδών τις διασκεδάσεις. Το άτομο έχει στραφεί εξ ολοκλήρου στον εαυτό του, παλεύοντας να απωθήσει το κενό που έχει εγκατασταθεί στο κέντρο της καθημερινής του ζωής ύστερα από την κατάρρευση των συλλογικών κανόνων οι οποίοι του εξασφάλιζαν ένα σταθερό αίσθημα ασφάλειας. Ποιο είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών; Αυξάνουν οι ανάγκες μας χωρίς να αυξάνουν τα χρήματά μας και αδυνατούμε να κατακτήσουμε την ευτυχία, ιδίως σε συνθήκες κρίσης, αφού το υλικό ευ ζην δεν είναι ικανό να εγγυηθεί το οποιοδήποτε ζωτικό νόημα. Και μπορεί να μη χρειάζεται να καταδικάσουμε συλλήβδην την κατανάλωση, που μας άνοιξε ένα παράθυρο στον κόσμο, δεν οφείλουμε, όμως, από την άλλη πλευρά, να ζούμε για να καταναλώνουμε. Γιατί ευτυχία σημαίνει έναν πραγματικό σκοπό: το να είσαι σε θέση να αγαπάς κάτι". 

Μ'αυτούς λοιπόν, τους δύο τόσο διαφορετικούς παππούδες σας, κανονίσατε να πάτε σινεμά, με τον καθένα χωριστά, σε ένα έργο της αρεσκείας τους. Με τον ...., είδατε το έργο "Χόμπιτ, η ερημιά του Νοσφιστή". Μετά ο μπον βιβέρ παππούς σας, σας πήγε στην Κοκκινιά, στην ψαροταβέρνα του Βαγγέλα. Σας διηγήθηκε ως επί το πλείστον αστείες ιστορίες από τη ζωή του - τις περισσότερες τις ξέρατε απ'έξω κι ανακατωτά, αλλά τις έλεγε ωραία - συζητήσατε για ποδόσφαιρο, για διακοπές, για έρωτες και για τα απερίγραπτα χάλια μας, τραγουδήσατε μαζί με την κομπανία και κάποια στιγμή σηκώθηκε και χόρεψε ο παππούς σας ένα απτάλικο μούρλια. Στο τέλος ελαφρώς μεθυσμένος θυμήθηκε και καλές ιστορίες από το σόι σας. Φεύγοντας αγκαλιαστήκατε, φιληθήκατε και σας δώρισε κι ένα ωραίο Σαντορινιό ασύρτικο να το πιέτε στην υγεία του. Περάσατε θαυμάσια και όταν γυρίσατε σπίτι κοιμηθήκατε σαν το πουλάκι.

Με τον ..... είδατε το Ρουμάνικο έργο "Οικογενειακή υπόθεση". Μετά, ο κουλτουριάρης παππού σας, σας πήγε στο γκουρμέ εστιατόριο "Βαρούλκο", όπου μιλήσατε για την σημερινή κρίση και τι μπορούν να κάνουμε ως πολίτες για να την μετριάσουμε. Του είπατε τα σχέδιά σας για το μέλλον, σας ενθάρρυνε αν και σχολίασε δεικτικά κάποια σημεία, διαφωνήσατε και συμφωνήσατε για το έργο που είδατε, σας μίλησε για την αμήχανη θέση που βρέθηκε σε μια πρόσφατη περιπέτειά του στα Εξάρχεια και του διηγηθήκατε την Οδύσσειά σας εξ αιτίας μιας υπόθεσής σας με το δημόσιο που ακόμα δεν έχει τελειώσει. Στο τέλος κρίνατε αυτά που φάγατε και ανταλλάξατε ιδέες για συνταγές. Φεύγοντας σας χάρισε το βιβλίο του Αλμπέρ Καμύ "Ο επαναστατημένος άνθρωπος". Κοιταχτήκατε για λίγο βαθιά και με ένταση στα μάτια, σας χάιδεψε το κεφάλι και αποχαιρετιστήκατε με μια χειραψία. Γυρίζοντας σπίτι σκεπτόσασταν για ώρα την κουβέντα σας και όταν πήγατε για ύπνο ήταν περασμένες τρεις. 

Άμα έχετε όρεξη να ελέγξετε το αν η απάντησή σας "στο με ποιον πήγατε που" ήταν η σωστή, για να βοηθηθείτε μπορείτε να διαβάσετε μία συζήτηση των δύο αυτών διάσημων και εύπορων παππούδων σας. Ο διάλογος αυτός δημοσιεύτηκε στις 1/12/13  στην Εφημερίδα των Συντακτών με τον τίτλο "Ο Πολιτισμός του θεάματος". 

 


 

Μάριο Βάργκας Λιόσα: Το βιβλίο μου «Ο πολιτισμός του θεάματος» είναι ένα δοκίμιο που εκφράζει ανησυχία, για να μην πω αγωνία, καθώς βλέπουμε ότι αυτό που εννοούσαμε ως «κουλτούρα» όταν ήμουν νέος μετασχηματίστηκε, στη διάρκεια της ζωής μου, σε κάτι πολύ διαφορετικό σε σχέση με τις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970. Το βιβλίο δεν θέλει να είναι απαισιόδοξο, αλλά θέλει να θέσει το πρόβλημα και να προσκαλέσει να στοχαστούμε για τη σημασία που έχουν αποκτήσει η ψυχαγωγία και η διασκέδαση στους καιρούς μας και να αναρωτηθούμε αν αυτές μπορούν να γίνουν η σπονδυλική στήλη της πολιτιστικής ζωής. Διαφορετικά από μένα, ο Λιποβετσκί έχει προσεγγίσει αυτό το θέμα χωρίς ανησυχία, χωρίς φόβο και μάλιστα με συμπάθεια, ανακαλύπτοντας στη νέα κουλτούρα στοιχεία εξαιρετικά θετικά: για παράδειγμα, τον εκδημοκρατισμό που επιφέρει μια κουλτούρα η οποία φτάνει σε όλους, μια κουλτούρα η οποία, διαφορετικά από την παραδοσιακή, δεν κάνει διακρίσεις, δεν μονοπωλείται από καμία ελίτ, από περιορισμένους κύκλους κληρικών ή διανοουμένων, αλλά διαπερνάει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ολόκληρη την κοινωνία.

 

Ζιλ Λιποβετσκί: Τι ήταν η ανώτερη κουλτούρα, η υψηλή κουλτούρα, για τους ανθρώπους των νεότερων χρόνων; Η κουλτούρα αντιπροσώπευε το νέο απόλυτο. Οταν οι νεότεροι θα αρχίσουν να αναπτύσσουν την επιστημονική και δημοκρατική κοινωνία, οι Γερμανοί ρομαντικοί θα δημιουργήσουν ένα είδος θρησκείας της τέχνης, που ανέλαβε το καθήκον να προμηθεύει αυτό που ούτε η θρησκεία ούτε η επιστήμη ήταν σε θέση να δώσουν, επειδή η επιστήμη περιγράφει μόνον τα πράγματα του κόσμου. Ετσι η τέχνη έγινε ιερή. Στον 17ο και 18ο αιώνα, ήταν οι ποιητές και οι καλλιτέχνες γενικά εκείνοι που έδειχναν τον δρόμο, εκείνοι που έλεγαν αυτό που προηγούμενα έλεγε η θρησκεία.

Όταν αναλύουμε αυτό που είναι η κουλτούρα στον κόσμο της κατανάλωσης, στην «κοινωνία του θεάματος», εκείνο που παρατηρούμε είναι ακριβώς η κατάρρευση αυτού του μοντέλου. Η κουλτούρα μετασχηματίζεται σε καταναλωτικό προϊόν. Δεν περιμένουμε πλέον από την κουλτούρα να αλλάξει τη ζωή, να αλλάξει τον κόσμο, όπως σκεφτόταν ο Ρεμπό. Το καθήκον των ποιητών ήταν ακριβώς αυτό: να απορρίψουν τον ωφελιμιστικό κόσμο, όπως έκανε ο Μποντλέρ. Σήμερα κανείς δεν σκέφτεται πλέον κάτι παρόμοιο. Αντίθετα, είναι η κοινωνία του θεάματος αυτή που έχει νικήσει στην πράξη. Εκείνο που περιμένουμε από την κουλτούρα είναι η ψυχαγωγία, δηλαδή μια ανώτερη μορφή διασκέδασης.

Ο καπιταλισμός και η τεχνολογία είναι οι δυνάμεις που αλλάζουν τη ζωή μας σήμερα. Αν δούμε αυτή την αλλαγή από τη σκοπιά ενός παραδοσιακού μοντέλου κουλτούρας, η αρνητική πλευρά είναι αναμφίβολα μεγάλη, αλλά η ζωή δεν είναι μόνον κουλτούρα. Η ζωή είναι και πολιτική –για μας, η δημοκρατία–, είναι η σχέση μας με τους άλλους, η σχέση μας με μας τους ίδιους, με την ευχαρίστηση και με πολλά άλλα στοιχεία. Σε αυτό το επίπεδο, μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνία του θεάματος και η κοινωνία της κατανάλωσης έχουν μαζικοποιήσει τους τρόπους συμπεριφοράς, έχουν προμηθεύσει στο άτομο ένα υψηλότερο επίπεδο αυτονομίας.

Οι άνθρωποι δεν θέλουν πλέον να υπόκεινται σε κάποια αρχή αυθεντίας. Θέλουν να είναι ευτυχισμένοι και να αναζητούν αυτή την ευτυχία με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Νομίζω ότι αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο, επειδή οι κοινωνίες στις οποίες κυριαρχεί το θέαμα είναι γενικά κοινωνίες βασιζόμενες στη δημοκρατική συμφωνία. Σήμερα οι κοινωνικοί αγώνες δεν καταλήγουν πλέον σε λουτρά αίματος και σε όλες αυτές τις κοινωνίες η μορφή του δικτάτορα δεν υπάρχει πλέον. Με μια ορισμένη έννοια, νομίζω ότι η κοινωνία του θεάματος επέτρεψε στις δημοκρατίες να ζουν με έναν τρόπο λιγότερο τραγικό και λιγότερο σχιζοφρενικό από όσο συνέβαινε στο παρελθόν.

 

Μάριο Βάργκας Λιόσα: Αυτές είναι οι πλευρές του πολιτισμού του θεάματος που θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε θετικές. Ας δούμε όμως τώρα τις αρνητικές, ξεκινώντας από την εξαφάνιση –ή από την κατάρρευση– της υψηλής κουλτούρας, που οδήγησε στον θρίαμβο μιας μεγάλης σύγχυσης. Μαζί με το τέλος της υψηλής κουλτούρας, είμαστε μάρτυρες και του τέλους ορισμένων αισθητικών αξιών. Οι παλιοί κανόνες που μας επέτρεπαν να διακρίνουμε το έξοχο, το μέτριο και το απαίσιο δεν λειτουργούν πλέον. Ολα εξαρτώνται από το γούστο του πελάτη (…). Αν η κουλτούρα είναι μόνον ψυχαγωγία, τίποτα δεν είναι σημαντικό. Αν το ζητούμενο είναι να διασκεδάζουμε, ένας απατεώνας μπορεί να με διασκεδάσει πολύ περισσότερο από ένα πρόσωπο βαθιά αυθεντικό. Αν όμως η κουλτούρα σημαίνει κάτι περισσότερο από αυτό, τότε είμαστε σε άσχημη κατάσταση. Εγώ δεν είμαι αντικαπιταλιστής. Ο καπιταλισμός συνέβαλε σε μια μεγάλη πρόοδο της ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι μεγάλοι θεωρητικοί της αγοράς έλεγαν πάντοτε ότι ο καπιταλισμός είναι ένας ψυχρός μηχανισμός, που δημιουργεί πλούτο αλλά και εγωισμό. Διαφορετικά από τον Ζιλ, εγώ δεν πιστεύω ότι ο πολιτισμός του θεάματος έχει φέρει την ειρήνη, τη γαλήνη και την αρμονία που είναι αναγκαίες για να ξεριζωθεί, ή τουλάχιστον να μειωθεί, η βία. Το αντίθετο μάλιστα.

 

Ζιλ Λιποβετσκί: Συχνά συνδέουμε την κοινωνία του θεάματος με την εξαφάνιση των ιδανικών. Αυτή είναι μία όψη του πράγματος, αλλά δεν είναι η μόνη. Στις νέες γενιές στρατευμένων ανθρώπων υπάρχει μια βάση που δεν είναι πλέον πολιτική, αλλά συνδέεται με την επιταγή της γενναιοδωρίας, της αλληλοβοήθειας. Η σύγχρονη κοινωνία δεν είναι συνώνυμη του ολικού κυνισμού ή του μηδενισμού. Η κοινωνία του θεάματος δεν γεννάει μόνον εγωισμούς. Δημιουργεί και άλλα φαινόμενα που μας επιτρέπουν να βρούμε μια ισορροπία.

Εμείς οι δυο έχουμε μια διαφορετική θεώρηση της υψηλής κουλτούρας. Ο Μάριο τη βλέπει σαν ένα αντιστάθμισμα ή ένα αντίδοτο εναντίον της θανάσιμης απορρύθμισης του θεάματος και του καπιταλισμού. Εγώ είμαι πιο σκεπτικιστής. Ισως έχω λιγότερη εμπιστοσύνη από αυτόν στην υψηλή κουλτούρα. Στην πατρίδα του Γκέτε και του Καντ, η υψηλή κουλτούρα στάθηκε ανίκανη να προστατέψει τις ανθρώπινες υπάρξεις από τη ναζιστική βαρβαρότητα (…).

 

Μάριο Βάργκας Λιόσα: Το πρώτο πράγμα που έκανε ο ναζισμός μόλις ανέβηκε στην εξουσία ήταν μια μεγάλη πυρά βιβλίων μπροστά στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Με αυτή την πράξη, όλη η μεγάλη γερμανική πολιτιστική παράδοση έγινε καπνός.

         Στη φωτό δεξιά, ο  Κάρλος Φουέντες, ο Μάριο Βάργκας Λιόσα και ο Γκαμπριέλ Γκαρθία  Μάρκες

Ο ναζισμός δεν είναι το μοναδικό ολοκληρωτικό κίνημα που ήταν βαθιά δύσπιστο απέναντι στην καλλιτεχνική δημιουργία, τη φιλοσοφική σκέψη, τους καλλιτέχνες που ήταν λίγο ώς πολύ κριτικοί προς τον καιρό τους και την κοινωνία τους. Εξαιτίας της μεγάλης καχυποψίας απέναντι στην κουλτούρα, το πρώτο πράγμα που κάνουν όλες οι αυταρχικές κοινωνίες είναι να δημιουργούν ένα σύστημα λογοκρισίας. Και έχουν δίκιο να θεωρούν ότι απειλούνται από την κουλτούρα. Η ελευθερία χάνεται στα χέρια ενός ωμού ολοκληρωτικού καθεστώτος, αλλά μπορεί να χαθεί και με άλλους τρόπους, για παράδειγμα με την επιπολαιότητα και τον σνομπισμό. Η υπεράσπιση της υψηλής κουλτούρας συνδέεται με τη μεγάλη φροντίδα για την ελευθερία και τη δημοκρατία (…).

Τελευταία τροποποίηση στις Τρίτη, 24 Δεκεμβρίου 2013 05:53
Λάκης Ιγνατιάδης

Ραβδοσκοπία ατζαμή

Σχόλια   

0 # Theresa 06-03-2014 11:59
Why people still use to read news papers when in this
technological world everything is presented on web?

My web site - φθηνά αεροπορικά εισιτήρια: http://aeroporika-eishtiria.gr/
Παράθεση
0 # Avis 06-03-2014 11:43
Piece of writing writing is also a fun, if you be familiar with then you can write
otherwise it is complicated to write.

Here is my web page; aeroporika
eishtiria: http://aeroporika-eishtiria.gr/
Παράθεση
0 # Selena 06-03-2014 11:32
This paragraph gives clear idea designed for the new
viewers of blogging, that in fact how to do blogging and site-building.


Also visit my blog; aeroporika eishtiria: http://aeroporika-eishtiria.gr/
Παράθεση
0 # Αγγελική Φωτοπούλου 24-12-2013 09:14
Λάκη καλημέρα και χρόνια πολλά. Ειδες παραμονιάτικα τί κάνω; διαβάζω τα πολύ ενδιαφέροντα κείμενά σου. Η συζήτηση των Λιόσα και Λιποβετσκι είναι άκρως ενδιαφέρουσα όπως και η εισαγωγή σου που διανθίζει και κυρίως κάνει πιο προσιτά τα λεγόμενα των δύο διανοητών. Να σαι καλά
Παράθεση

Προσθήκη νέου σχολίου

Κωδικός ασφαλείας
Ανανέωση