«Ληστές της μνήμης, η λησμονιά και η λήθη», λέει ποιητικά ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης στο σχόλιό του για την έκθεση «Κρήτη: Αναδυόμενες πόλεις Απτερα - Ελεύθερνα - Κνωσός» που εγκαινιάστηκε στις 12.12 με μεγάλη επισημότητα.

Και πραγματικά αξίζει σε αυτή την έκθεση όλη η προσοχή για πολλούς λόγους. Κατ’ αρχάς επειδή καταφέρνει το σχεδόν ακατόρθωτο: Τρεις εφορείες Αρχαιοτήτων (Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου), δύο αρχαιολογικά μουσεία (αρχαίας Ελεύθερνας και Ηρακλείου), ένα πανεπιστήμιο (Κρήτης - Κέντρο Μελέτης ΜαΕ), και Ιδρύματα (το Ιδρυμα Σύλβιας Ιωάννου, το Μουσείο Μπενάκη και η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) συνεργάστηκαν για την υλοποίησή της. Περίπου 500 αρχαιότητες κάθε είδους από τις τρεις πρωτεύουσες της ομηρικής «Εκατόμπολης» Κρήτης βγήκαν από το νησί και ήρθαν στην Αθήνα, για να παρουσιαστούν στις έξι ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες του εκθεσιακού χώρου. Πρόκειται για ευρήματα που για πρώτη φορά βγαίνουν από τις αποθήκες των μουσείων και άλλα νεότατα, που πρόσφατα αποκαλύφθηκαν, αρχαιότητες κάθε είδους που χρονολογούνται από τα νεολιθικά (7η-6η χιλιετία π.Χ.) έως και τα βυζαντινά χρόνια (8ος αιώνας μ.Χ.). Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες που χρειάζονται για να ανοίξουν οι αποθήκες των μουσείων και για να μετακινηθεί ένας τέτοιος όγκος αρχαιοτήτων, καταλαβαίνει κανείς τη σημασία και την αξία αυτής της προσπάθειας.

Το συγκεκριμένο γεγονός μάς οδηγεί στο δεύτερο σημαντικό στοιχείο της έκθεσης: Αποτελεί ένα φόρο τιμής στους αρχαιολόγους, τους παλιότερους, τους σύγχρονους και τους μελλοντικούς. Οχι όλους, αλλά σίγουρα εκείνους που είναι σε θέση να κοιτούν, να βλέπουν και διαβάζουν το παρελθόν, «όσους γυρνούν πίσω και ξανασκέφτονται», σχολιάζει ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. Ο κόπος, η αγάπη και οι γνώσεις τους ανασυνθέτουν τις ξεχασμένες εικόνες της ιστορίας και από τα αποσπασματικά ερείπια μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια αρχαίες πόλεις, κυψέλες ανθρώπινης δημιουργίας.

Σε τρεις από αυτές τις πόλεις που σκεπάστηκαν απόλυτα από τη σκόνη του χρόνου και λησμονήθηκε ακόμη και το όνομά τους είναι αφιερωμένη η έκθεση, και επιθυμεί να τις ξαναζωντανέψει με τη δική μας βοήθεια. Θέλει οι επισκέπτες να γίνουμε οι νέοι τους «κάτοικοι».

Η Απτερα, η Ελεύθερνα και η Κνωσός παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά: ιδρύθηκαν, έζησαν μια μακρά ζωή, ήκμασαν, καταστράφηκαν ή εγκαταλείφθηκαν. Τις ενώνει λοιπόν η μοίρα τους, και έτσι η έκθεση τις αντιμετωπίζει υπό το ίδιο πρίσμα. Τα εκθέματα φανερώνουν την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή τους, όλα κομμάτια της διαχρονίας τους. Ο τρόπος της παρουσίασης των ευρημάτων μέσα στις προθήκες ακολουθεί τη σειρά με την οποία βρέθηκαν στην ανασκαφή: χαμηλά τοποθετούνται τα παλαιότερα και ανεβαίνοντας τα πιο πρόσφατα. Κάποια από τα αντικείμενα φέρουν ακόμη λίγο από το χώμα που μέχρι πρόσφατα τα σκέπαζε. Ετσι ώστε αυτό το ταξίδι στο παρελθόν γίνεται ακόμη πιο ζωντανό.

Συνδυάζοντας οπτικό και ηχητικό υλικό, οθόνες, χάρτες, αλλά και χρήση των μέσων της νέας τεχνολογίας, η πολυεπίπεδη έκθεση που συνοδεύεται από επιστημονικό κατάλογο κεντρίζει την περιέργεια και τα συναισθήματα, προσφέρει γνώση αλλά και απόλαυση. Οργανώθηκε σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Διευθύνσεις του υπουργείου Πολιτισμού (Εφορείες Αρχαιοτήτων Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου), στον χρόνο-ρεκόρ των οκτώ μηνών. «Είναι έτσι σχεδιασμένη η έκθεση ώστε να συνδυάζει την “υψηλή” εμπειρία του ιστορικού παρελθόντος με εκείνο το συνοδευτικό και επεξηγηματικό υλικό που είναι απαραίτητο για την προσέγγισή της από το μη ειδικό κοινό», όπως επισημαίνει η υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά.

Η έκθεση κλείνει με μια έκπληξη: δύο κεφαλές ταύρων, μια από τα χέρια ενός Μινωίτη δημιουργού και μια του Πικάσο. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται η σκυτάλη στην επόμενη έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με τίτλο «Πικάσο και Αρχαιότητα: Γραμμή και πηλός» που θα εγκαινιαστεί τον ερχόμενο Ιούνιο.

H φωτό: Μαρμάρινο άγαλμα Αφροδίτης στον τύπο της «σανδαλίζουσας», Ελεύθερνα, 2ος - 1ος αι. π.Χ.