Όταν βλέπεις γραμμένο σε ένα τοίχο στη Δραπετσώνα τη φράση " Γαμώ τους Εβραίους " το κόκκινο λαμπάκι κινδύνου μέσα σου ανάβει δίχως να σε ρωτήσει. Δεν υπάρχουν φίλτρα γι'αυτό. Το ξέρεις φυσικά πως κάποιοι θα αδιαφορήσουν εντελώς γι'αυτό το "Γαμώ..." και άλλοι θα το φχαριστηθούν. Και θα σου περάσει απ'το μυαλό η σκέψη "άστο, μην του δίνεις βήμα, μην του κάνεις διαφήμιση". Διότι, είναι κοινός τόπος πια πως γράφοντας για ένα θέμα, όποιες κι αν είναι οι προθέσεις σου, στο δια ταύτα προβολή κάνεις σ'αυτό ακόμα κι αν το κατακρίνεις. 

Όμως με τους Εβραίους έχω το τσίμπημα, μυγιάζομαι εύκολα. Συνυπολογίζοντας μάλιστα πως διαχρονικά στην περριρέουσα ατμόσφαιρα πάντα ίπτανται δηλητηριώδη κεντριά εναντίον τους και μάλιστα από ανθρώπους που δεν το περιμένεις ότι μπορεί να θεωρούν εχθρούς τους Εβραίους, τότε αποφασίζεις να το ρισκάρεις, κάτι να γράψεις, ακόμα και αν αυτοί που θεωρούν τους Εβραίους θανάσιμο εχθρό τους, δεν υπάρχει περίπτωση να το διαβάσουν και να επηρεαστούν στο ελάχιστο. Να το γράψεις βοηθώντας κατά βάση την εσωτερική σου ισορροπία, σηκώνοντας το γάντι ως ένα αντίμετρο σε μια αόριστη απειλή που πλανάται στην ατμόσφαιρα. Απειλή που εκπορεύεται μέσα από μικρομεσαία διαμερίσματα ανθρώπων μπορεί και ταπεινών, μπορεί και ορθολογιστών στην καθημερινότητα του βίου τους, ίσως και εντάξει σε όλα τους, αλλά που για κάποιους μπλεγμένους λόγους πιο φοβισμένους από σένα, πιο στριμωγμένους. Κι αν σε κάτι διαφέρετε ίσως και να έχει να κάνει πως η βασική σου ροπή είναι η αναζήτηση φιλίας, προσφοράς και συνεργασίας ενώ αυτοί να συγκροτούνται μέσα από εχθροπραξίες και να τρέφονται με εκδηλώσεις μίσους και κακίας.   

Λοιπόν "Γαμώ τους Εβραίους", ναι, όμως από που κι ως που; Πόσες πιθανότητες υπάρχουν αυτός που το έγραψε και οι άλλοι οι πολλοί που τους εκφράζει, να συναστάφηκαν έστω κι έναν Εβραίο; Το καμία είναι η πιο κοντινή στην αλήθεια απάντηση. Και το ίδιο ισχύει για όλους αυτούς που όλο και πληθαίνουν στην χώρα μας, όπου οι έρευνες την εμφανίζουν ως την πιο αντισημιτική της Ευρώπης και που αν σημειώνονται ελάχιστες επιθέσεις εναντίον των Εβραίων και βανδαλισμοί στα μνημεία τους, μάλλον είναι γιατί εδώ πια ελάχιστοι Εβραίοι ζουν. Ως εκ τούτου ο αντισημιτισμός δεν τροφοδοτείται από μια πραγματική βάση, αλλά περισσότερο πρόκειται για μια προκατάληψη - φαντασίωση, για τα ροκανίδια στο μυαλό των αντισημιτών.

Χίλια ρυάκια τροφοδοτούν το μαύρο ποτάμι: Ένας ισχυρός λόγος του πλήθους των αντισημιτών στην χώρα μας, πέρα από τον θρησκευτικό ( όπου ξεχνούν την συναυτουργία των Ρωμαίων και πως από τον ιδρυτή μέχρι όλα τα πρωτοκλασσάτα στελέχη του Χριστιανισμού ήταν Εβραίοι), από την συνομωσιολογική απλοϊκή πετριά, ότι τάχα μου ένα πανίσχυρο εβραϊκό λόμπυ κυβερνά την ανθρωπότητα και της αυθαίρετης αντίληψης αρχαιολατρών πως ο κατ'εξοχήν αντίπαλος του ελληνικού πνεύματος είναι το εβραϊκό, είναι και η ταύτιση που εύκολα κάνουν άνθρωποι από όλο το πολιτικό φάσμα ανάμεσα στο εβραϊκό στοιχείο και τις πολιτικές του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους. Παρόλο αυτά εξακολουθεί να παραμένει ανεξήγητη στο μυαλό μου αυτή η αντιεβραϊκή εμμονή που διατρέχει τους σύγχρονους Έλληνες, μια εμμονή που, το ξαναλέμε, δεν πατάει στο καυτό έδαφος της πραγματικότητάς τους. 

Ιστορικά εν περιλήψει: Το ότι τους Εβραίους τους είχαν οι Χριστιανοί της Δύσης στην μπούκα από τον μεσαίωνα - δείγμα ο Έμπορος της Βενετίας του Σαίξπηρ - είναι αδιαμφισβήτητο και υπάρχουν σε πολλές πηγές καταγεγραμμένες οι μαζικές διώξεις τους, εν αντιθέσει με τους Εβραίους που ζούσαν στον ελλαδικό χώρο από την ελληνιστική εποχή μέχρι και το Βυζάντιο, όπου η συνεργασία ήταν ο κανόνας. Ακόμα και όταν τον 16ο αιώνα πολλοί Εβραίοι σεφραδίτες που εκδιώθηκαν από την Ιβηρική χερσόνησο εγκαταστάθηκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία το κλίμα δεν άλλαξε ριζικά. Και να το λέμε, οι ισπανόφωνοι σεφραδίτες ήταν αυτοί που στην ουσία ανέστησαν την Θεσ/νίκη.

Μέσα στους επόμενους αιώνες η σχέση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Εβραίους πέρασε από σαράντα κύματα κι είχε πολλά σκαμπανεβάσματα. Την περίοδο της επανάστασης στις επαναστατημένες περιοχές ο θρησκευτικός αντισημιτισμός των ελληνορθόδοξων πληθυσμών, η ταύτιση των Εβραίων με τους οθωμανούς κυρίαρχους, η αμφιθυμία επιφανών εκπροσώπων του νεοελληνικού διαφωτισμού για τη θέση τους στο υπό συγκρότηση ελληνικό έθνος, και, κυρίως, η συγκυρία του πολέμου, όξυναν τις ελληνοεβραϊκές σχέσεις και οδήγησαν στις μαζικές σφαγές των σημαντικών εβραϊκών κοινοτήτων της Τρίπολης και της Πάτρας.

Στο νέο κράτος οι Εβραίοι, ως ασήμαντη μειοψηφία ήταν αποκλεισμένη και ενίοτε δέχτηκε βίαιες επιθέσεις. Στην πάνω υπόδουλη Ελλάδα τις ίδιες δεκαετίες οι εβραϊκές κοινότητες της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης γνώρισαν αντίθετα μια δεύτερη περίοδο ακμής. Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων οι πολλαπλές πολιτισμικές (και δυνάμει πολιτικές) εξαρτήσεις μιας «κοσμοπολίτικης» εβραϊκής κοινότητας, όπως εκείνης της Θεσσαλονίκης, καθώς και η έντονη συμμετοχή των κατώτερων στρωμάτων της στο σοσιαλιστικό κίνημα ( "Φεντερασιόν" - Μπεναρόγια) συνιστούσαν απειλή για το νεοπαγές κράτος. Ως εκ τούτου, η πλήρης αφομοίωσή της ήταν ένα αναγκαίο στοίχημα – ένα στοίχημα όμως που δύσκολα θα μπορούσε να κερδηθεί. Η πολιτική πάντως της εποχής εκείνης ήταν κατά βάση αντιμειονοτική μιας και το στοίχημα που παιζόταν ήταν η ύπαρξη των εθνών ως κράτη. Τέλος επί κατοχής, σχεδόν οι περισσότεροι Εβραίοι της Ελλάδας εξολοθρεύτηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τους Γερμανούς ναζιστές. Απόηχος όλης αυτής της ιστορίας αιώνων φαίνεται ότι φτάνει μέχρι και τις μέρες μας.  

Γενικά πάντως η κυρίαρχη τάση μέχρι και τον 20ο αιώνα σε όλη την Ευρώπη και με όλα τα καθεστώτα, ήταν πάντοτε εχθρική απέναντι στους Εβραίους, ως εύκολος στόχος, όμως αυτή δεν συνιστούσε ιδιαίτερο γνώρισμα κάποιας πολιτικής παράταξης. Με την άνοδο όμως του ναζισμού ο αντισημιτισμός έγινε ένα από τα βασικά στοιχεία των φασιστικών εξαγγελιών που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα, μια από τις μεγαλύτερες ντροπές της ανθρωπότητας. Σήμερα ο αντισημιτισμός αποτελεί μία από τις ψηφίδες εκείνες που θεμελιώνουν το ρατσισμό της ακροδεξιάς ρητορείας, αν και ίχνη του είναι ανιχνεύσιμα δυστυχώς και σε όλα σχεδόν τα πολιτικά κόμματα. Το ερώτημα είναι αν έχουμε επίγνωση ότι είναι ένα επικίνδυνο μικρόβιο ικανό να μολύνει όλο το υγιές σώμα.  

Κανέναν νομίζω δεν βοηθάει η δημιουργία της προσωπικής μου στάσης απέναντι στους Εβραίους, γιατί μου διαφεύγουν οι ρίζες της. Τώρα θεωρώ πως ήταν πολύ αυθαίρετη και ήταν άτονο το πρώτο συναίσθημά μου γι'αυτούς στην εφηβεία μου. Αποτελεί όμως μια περίπτωση, που ίσως και να δίνει το χεράκι της στην διευρεύνηση άλλων περιπτώσεων.

Από όσο θυμάμαι λοιπόν τον εαυτό μου, έτρεφα γενικά μια μικρή συμπάθεια για τους Εβραίους. Στο μυαλό μου, δεν ξέρω πως και γιατί, ως αποδιοπομπαίους τους είχα, κάπως σαν τους γύφτους της γειτονιάς μου που όμως έπαιζα μαζί τους διάφορα παιχνίδια. Στη μετέπειτα ζωή μου συναναστράφηκα για λίγο στο στρατό με δυο Ελληνοεβραίους, που οι αναμνήσεις μου γι'αυτούς εξακολουθούν να είναι καλές.

Όλα τα άλλα θετικά συναισθήματα πολλαπλασιάστηκαν μέσα στα χρόνια από ανθρώπους και έργα που εκτίμησα και θαύμασα κατά περιόδους. Στην λίστα αυτή σημαντική θέση κατέχουν ο Μαρξ, ο Λένιν και ο Τρότσκυ, ο Φρόυντ, ο Κάφκα, ο Αϊνστάιν, ο Ντύλαν, ο Κόεν και ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, η Χάνα Άρεντ, ο Πρίμο Λεβί, ο Κλοντ Λεβί Στρος, ο Τζόρτζ Στάινερ, κι ο Γκριγκόρι Πέρελμαν, οι αδελφοί Κοέν, ο Γούντι Άλλεν, ο Ρομάν Πολάνσκι, βεβαίως η Ρόζα Εσκενάζι, όπως και από τους νεώτερους ο Κον Μπεντίτ, ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ο Ντάνιελ Μέντελσον, αλλά και άλλοι πολλοί και σπουδαίοι που μου διαφεύγουν αυτή τη στιγμή τα ονόματά τους.  

Μια καλή προσέγγιση για τα δικά μας πεπραγμένα υπήρξε το εξαιρετικό  διήγημα του Δημήτρη Χατζή " Σαμπεθάι Καμπιλής " από "Το τέλος της μικρής μας πόλης", μια μυθιστορηματική παρουσίαση μιας ελληνοεβραϊκής κοινότητας κάπου στην Ήπειρο. Όπως και το ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου  "Το ποίημα της Εσθήρ Μπεσσαλέλ" . Και οπωσδήποτε το τραγούδι  " Άσμα Ασμάτων "  των Μίκη Θεοδωράκη - Ιάκωβου Καμπανέλλη, με την Μαρία Φαραντούρη, από το δίσκο "Μαουτχάουζεν" (1966). Στην απέναντι όχθη μου έκανε πολύ άσχημη εντύπωση ο Καζαντζίδης που τον λάτρευα, όταν, τότε στα τελευταία του, στη διαμάχη του με τον Μάτσα, έβριζε συλλήβδην όλους τους Εβραίους. Αυτή η γενίκευση μόνο πηχτό σκοτάδι γεννά, μόνο χαλάει ότι επηρεάζει Στέλιο μας.

Μια σκέψη: Άμα οι προσωπικές σου εμπειρίες σου δημιουργούν έντονα συναισθήματα σύγχυσης, αγάπης, μίσους, αγαπημίσους, και άμα προπάντων τα καταφέρνεις και τα εκφράζεις αυτά, είναι διαπιστωμένο από πολλούς πως αυτό κάνει καλό στην υγεία σου, στη δικιά σου και στην κοινωνία όλη. Το ίδιο αλλά σε μικρότερο βαθμό ισχύει κι όταν σου γεννιούνται παρόμοια συναισθήματα έμμεσα, όπως π.χ από το έργο και τη δράση κάποιων ανθρώπων. Όταν όμως έντονα συναισθήματα σε καθορίζουν δίχως να έχεις ζήσει από πρώτο, δεύτερο ή τρίτο χέρι κάποιους ανθρώπους ή το έργο τους, τότε η άποψη πως το αποτέλεσμα είναι σαν να κυκλοφορεί εντός σου δηλητήριο που βλάπτει την υγεία φαίνεται να είναι αρκετά πειστική.

Παράδειγμα: Αν ακούω ανθρώπους να στρέφονται με λόγια με στάσεις και πράξεις απόρριψης και μίσους  στην παρούσα συγκυρία γενικά κατά των μεταναστών, των προσφύγων και των μαύρων, των μουσουλμάνων, των Γερμανών, των Τούρκων και των Αλβανών, των Πακιστανών και των Αφγανών, των γκέι και των λεσβίων, των Ρομά παγίως και  εν ολίγοις εναντίον των πάσης φύσεως διαφορετικών ως προς την όποια πλειονότητα και με την προϋπόθεση ότι μία ιδέα για την ζωή τους την έχω ή μπορώ να την συμπεράνω, τότε χωράει στο μυαλό μου αυτή η επιθετικότητα, που στο τσακ είναι να μετασχηματιστεί σε βία, παρόλο που δεν την συμμερίζομαι.

Όμως όταν άμεσες και έμμεσες ευκαιρίες επαφής είναι σχεδόν απίθανο να υπάρχουν, όπως π.χ με τους Εβραίους και σε κάποιους ανθρώπους γεννιούνται σφοδρά συναισθήματα για κάποιους άλλους που φτάνουν στα τα όρια της λατρείας που αγγίζει την θεοποίηση στο ένα άκρο και της απόρριψης στο άλλο, αυτής που τους θεωρεί μηδέν, κάτι που υφέρπει στο " Γαμώ τους Εβραίους", τότε εύλογο δεν είναι να σου περάσει από το μυαλό ότι κάτι επίφοβο τρέχει εδώ πέρα. Που εντάξει, επειδή συμβαίνει χιλιετίες παντού και πάντοτε ανθρώπινο είναι, αλλά απ'αυτά τα ανθρώπινα που προκαλούν τρόμο εξ αιτίας της αυξημένης τοξικότητάς τους. Το δυνατό στοιχείο σ'αυτές τις εκτός βιωμάτων στάσεις που το έχουν στο κύτταρό τους, είναι να μας κάνουν όλους εξ ίσου άθλιους, είναι να σεντράρουν στην τρέχουσα ζωή τον χειρότερο εαυτό μας.

Προσοχή λοιπόν αγαπητοί μου, ο φασισμός εν δυνάμει είναι παντού και ως διάολος κρύβεται και στις λεπτομέρειες. Μα οι αντιφασίστες δεν έχουν την ευθύνη με το μικροσκόπιο της δημοκρατικής τους ευαισθησίας να τον διακρίνουν και να τον αντιμετωπίζουν παντού, προπάντων δε με τον ίδιο τον βίο τους και ιδιαίτερα στο μέσα μας σύμπαν;