Τώρα, όταν έρχονται φίλοι στο χωριό, τους λέω ιστορίες που έχω ακούσει από τη μάνα μου αλλά και από άλλους ηλικιωμένους που έζησαν τη δραματική ιστορία της δεκαετίας του '40.
Κι έχω καταλάβει ως ακροατής τέτοιων ιστοριών ότι κάποιες ιστορίες τις λέμε με σχετική έπαρση όπως για παράδειγμα ό,τι έχει σχέση με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γερμανική κατοχή. Άλλες πάλι τις λέμε χαμηλόφωνα, να μην μας ακούσουν πολλοί, γιατί αυτές οι ιστορίες πονάνε… Αυτές είναι οι ιστορίες του εμφυλίου.
Πραγματικά θα ήθελα κι εγώ να γυρίσω μια ταινία για τον εμφύλιο, αλλά… με πρόλαβε ο Παντελής Βούλγαρης με την Ψυχή Βαθιά. Σ’αυτήν εξιστορεί την ιστορία δύο αδελφών, που μεγάλωναν στα ψηλά βουνά της Πίνδου. Η ταινία ξεκινάει όταν οι καραμπόλες της τύχης τους έστειλαν σε δύο διαφορετικά στρατόπεδα. Ο ένας φαντάρος στον εθνικό στρατό και ο άλλος με τους αντάρτες του ΔΣΕ. Το ιστορικό υπόβαθρο σαφώς υπάρχει, αλλά ο σκηνοθέτης δε θέλει να κάνει ντοκιμαντέρ ή να είναι απόλυτα αντικειμενικός. Εξάλλου, όσο και να προσπαθεί, ούτε η ιστορία μπορεί να είναι αντικειμενική και ειδικά σε τέτοιες ιστορικές περιόδους.
Αντίθετα, ο Παντελής Βούλγαρης ζουμάρει στα πρόσωπα, που και από τις δυο πλευρές είναι πρώτα από όλα άνθρωποι, με αδυναμίες, πάθη, έχθρες. Ταυτόχρονα σε έναν πόλεμο και μάλιστα εμφύλιο, εμφανίζεται και η άλλη πλευρά του ανθρώπου, η πιο σκοτεινή. Μιλάμε γι’αυτήν που μερικές φορές αναρωτιέσαι αν μπορεί να υπάρχει ή είναι μόνον προϊόν μυθοπλασίας. Κι εδώ πάλι ο Βούλγαρης δεν καταγγέλλει τις ανθρώπινες ιστορίες ούτε καταγγέλλει ιδεαλιστικά τον άνθρωπο. Αντίθετα τον συμπονά, ψάχνει τις αλήθειες του και παρακολουθεί τους ήρωές του να πολεμούν στα βουνά της Πίνδου. Με μια ματιά πέρα από το καλό και το κακό, τους κινηματογραφεί να παίζουν το μακάβριο παιγνίδι του θανάτου, έως ότου τους πάρει ο χάρος μαζί του για πάντα.
Αλλά εμένα αυτό που με συναρπάζει, γιατί δεν μπορώ να δώσω απάντηση - σε τέτοιες ιστορικές περιόδους - είναι το αρχέγονο ερώτημα που διατυπώθηκε και στην αρχαία τραγωδία. Ο άνθρωπος λοιπόν, είναι ελεύθερος στις αποφάσεις του, κάνει πάντα αυτό που θέλει; Και πως διαπλέκεται το «πρέπον» της συγκυρίας με το «θέλω» του ατόμου; Μπορεί εν προκειμένω να αλλάξει την ιστορία στην οποία και ο ίδιος είναι συμμέτοχος; Γιατί όλες οι ιδεολογίες (και οι θρησκείες ) μιλούν για την ελευθερία του ανθρώπου, αλλά σε αυτές τις ιστορίες στα βουνά της Πίνδου, αυτή δεν πιάνει μπάζα μπρος την αμείλικτη πραγματικότητα. Καταντάει μια σκέτη θεωρία που μοιάζει με τα πυροτεχνήματα με τα οποία τελειώνει η ταινία…Πυροτεχνήματα για να διασκεδάσουν άραγε την πικρή αλήθεια του Βούλγαρη, πως στον εμφύλιο καμία πλευρά δε μπορεί να είναι υπερήφανη, δε μπορεί να ισχυριστεί ότι όλα ήταν καλά καμωμένα.
Μελαγχολικά θέματα, που ποιον ενδιαφέρουν σήμερα, θα μπορούσε να πει κάποιος. Όμως… έτσι είναι οι μελαγχολικές ιστορίες της Πίνδου, του εμφυλίου, έτσι είναι το ηπειρώτικο μοιρολόι… Έτσι είναι και αυτή η ταινία του Παντελή Βούλγαρη…
Ως υστερόγραφο να αναφέρω ότι αρχικά ήθελα να γράψω για την τελευταία ταινία του Βούλγαρη, τη Μικρά Αγγλία. Κάπου διάβασα ότι και σε αυτή την ταινία όπως και στην Ψυχή Βαθιά ο Βούλγαρης συναντά τον Θ. Αγγελόπουλο στην κινηματογραφική γραφή, τη φωτογραφία κλπ. Συνυπογράφω και προσθέτω ότι συναντώ και θεματικές ομοιότητες μεταξύ των δύο ταινιών του Π. Βούλγαρη, που εκ πρώτης όψεως δεν φαίνονται. Οι άνθρωποι λοιπόν, μπορούν κυρ – Παντελή, να νικήσουν τη μοίρα τους, ν’αλλάξουν το πεπρωμένο τους;…Σημασία νομίζω πως έχει αν μας ψιθυρίζει κάτι επ'αυτού η δική μας ιστορία κι αν το ιστορικό παράδειγμα μας βοηθάει να κινούμαστε προς τα εκεί που επιλέγουμε.
Την ταινία "Ψυχή βαθιά" τη σκηνοθέτησε ο 74χρονος Παντελής Βούλγαρης πριν πέντε χρόνια, ο οποίος έγραψε και το σενάριο. Παίζουν Χρήστος Καρτέρης, Γιώργος Αγγέλκος, Άννα Παρτσάνη, Θανάσης Βέγγος. Μουσική, Γιάννης Αγγελάκας. Ο Παντελής Βούλγαρης έχει γυρίσει 13 μεγάλου μήκους ταινίες και τέσσερις μικρού. Την πρώτη του ταινία " Ο κλέφτης", τη γύρισε το 1965 και την τελευταία του, "Μικρά Αγγλία", το 2013. Το άρθρο αυτό μας το έστειλε ο Γιάννης Παππάς, τον οποίο και τον ευχαριστούμε.
Πατώντας εδώ θα σας εμφανιστεί το βίντεο της ταινίας Ψυχή βαθιά (136΄).
