Φαντάσου πως εξαιτίας μίας σειράς πολιτικών που επιτρέπουν σε παιδιά σαν κι εσένα να φοιτήσουν στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου εισέρχεσαι στο Κολούμπια. Και φαντάσου πως εκεί ακολουθείται μία σειρά άλλων πολιτικών που η βασική τους έγνοια είναι να επιτρέψουν σε νεαρούς και αργότερα σε νεαρές να μάθουν γράμματα. Φαντάσου πως ο στόχος της εκπαίδευσης που λαμβάνεις είναι υψηλός. Δεν κοιτάνε πώς να σε ετοιμάσουν για ψήστη ή οδοκαθαριστή (θυμήσου: είσαι ένα σοκολατί αγόρι που μιλάει λίγο αγγλικά), αλλά πώς να σε φέρουν σ’ επαφή με την Ιλιάδα και τον Λοκ. Δεν έχεις κανέναν πρόβλημα να κάνεις οποιαδήποτε δουλειά, για να τα βγάλεις πέρα. Όμως, σε τραβάνε τα γράμματα και θέλεις να γίνει αυτό η σκληρή δουλειά σου (ξέρεις ήδη πως η τεμπελιά χωρίς συνέπειες είναι για τα πλουσιόπαιδα). Θέλεις να μάθεις Ιλιάδα και τις αρχαίες Τραγωδίες και μετά να διαβάσεις την υψηλή λογοτεχνία και μετά λίγο ακόμη. Θέλεις να μάθεις. Η ζωή σού φαίνεται συναρπαστική.

Είσαι πολύ έξυπνος. Και κάπου μέσα σου ξέρεις πως αν δεν καλλιεργήσεις τον εσωτερικό σου κόσμο, θα σε πάρουν οι άνεμοι της μεγάλης πόλης. Η Νέα Υόρκη είναι χαοτική. Η γειτονιά σου ένας λάκκος, άγνωστος. Θέλεις να πλάσεις έναν καινούργιο άνθρωπο που πατάει γερά, να γίνεις αυτός ο τύπος. Ξεκινάς με την Ιλιάδα. Όχι, επειδή είσαι τόσο έξυπνος ώστε να διαλέγεις τις πιο εκλεκτές τροφές για λογαριασμό σου πριν καλά καλά πατήσεις τα είκοσι, αλλά επειδή, όπως είπα, βρίσκεσαι στη μέση ωφέλιμων πολιτικών. Είσαι η ευτυχής ποσόστωση. Το πανεπιστήμιο έχει μεριμνήσει: Τετάρτες και Πέμπτες θα μιλάς με άλλα λαμπρά μυαλά της γενιάς σου για τον Ευριπίδη κι αυτό ανεξάρτητα απ’ τις κλίσεις σας.   

«Τι περίεργο ποίημα» (bizarre poem) λέτε τις Τετάρτες στη μικρή αίθουσα που σας παραχωρούν για τις λογοτεχνικές σας συζητήσεις. Σκύλοι και άνδρες, αιματοχυσία, μια άγνωστη γλώσσα που δεν μιλιέται πια. Και ποια είναι η μούσα που αναφέρεται; Τι ακριβώς θέλει να πει η Ιλιάδα και ο Αριστοτέλης γιατί είναι τόσο στεγνός; Τι παπατζής αυτός ο Άγιος Αυγουστίνος! Πόσο περίεργα σκέφτεται! Ο καημένος, δεν είχε google και στηρίζει τους συλλογισμούς του σε ανακρίβειες! Να τον αφήσεις θες. Να το παρατήσεις. Αλλά κάθε εβδομάδα πρέπει να διαβάζεις ένα μεγάλο έργο, ανάμεσα στα άλλα μαθήματά σου.

Ώσπου σταδιακά σού ανοίγεται και η Ιλιάδα και ο Άγιος Αυγουστίνος και μαθαίνεις να εξετάζεις τα πράγματα αλλιώς. Αφήνεις κάτω το βιβλίο και ξέρεις κάτι για σένα που ισχύει για πάντα από δω και πέρα πια: τώρα είσαι αναγνώστης. Ό,τι κι αν συμβεί θα το αντιμετωπίσεις έτσι. Έχοντας κάπου να πέσεις, να γείρεις, ένα στρώμα από λέξεις κι ιστορίες που θα σε ξανασηκώσουν. Νιώθεις σαν τους σούπερ ήρωες όταν μαθαίνουν την κρυφή δύναμή τους. Τώρα ξέρεις κάτι που άλλοι το αγνοούν: ό,τι κι αν γίνει, εσύ θα έχεις τις λέξεις από ΄δω και πέρα. 

Ο Roosevelt Montas έγραψε για όλ’ αυτά στο Rescuing Socrates (Σώζοντας Τον Σωκράτη, εκδόσεις του Πρίνστον). Είναι η αναγνωστική του πορεία σ’ ένα κορυφαίο πανεπιστήμιο που πράγματι περιείχε ένα υποχρεωτικό πρόγραμμα ανάγνωσης των κλασικών για τους καλύτερους φοιτητές (Core Curriculum). Εκεί έπρεπε να διαβάσουν τα μεγάλα έργα και να τα συζητούν με τη βοήθεια κάποιου δασκάλου (ο Montas τονίζει τη σημασία ενός κύκλου ανθρώπων για την αποτελεσματική μελέτη). Το πρόγραμμα είχε Όμηρο και Σαπφώ, Γουλφ και Σαίξπηρ. Ο συγγραφέας, φτωχόπαιδο και μετανάστης, δεν ήταν ο τυπικός υποψήφιος για το Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Βρέθηκε ανάμεσα σ’ ανθρώπους που δεν του έμοιαζαν χάρη σ’ ένα πρόγραμμα που έδινε μια ευκαιρία σε μαύρα μελετηρά παιδιά. 

Περνούσε τα Σαββατοκύριακα στους κοινόχρηστους χώρους της εστίας διαβάζοντας. Βρήκε τον εαυτό του στα βιβλία. «Όλες αυτές οι μεγάλες προσωπικότητες πέρασαν από κάποια εσωτερική μεταμόρφωση που τους έκανε αυτό που τελικά γνωρίζουμε σήμερα». Επιμελήθηκε τη δική του εσωτερική μεταμόρφωση. Σμιλεύτηκε διαβάζοντας. Τα πράγματα άρχισαν να βγάζουν νόημα μέσα απ’ τις λέξεις.

Παρέμεινε στο πανεπιστήμιο, δίδαξε άλλους ανθρώπους και είδε στην εποχή μας τις λέξεις να υποχωρούν χάριν μίας μηχανικής αναπαραγωγής τους ή της εικόνας που πολλαπλασιάζεται μέχρι να μάς καταπιεί τελείως. Παρακολούθησε από κοντά στις σταυροφορίες για το ποιος είναι τι και φρόντισε, λίγο πολύ να ξεκαθαρίσει, πως εάν δεν διαβάζεις κάτι, γιατί δεν γουστάρεις τα χαρακτηριστικά αυτού που το ‘γραψε εσύ χάνεις. Κάποια προνομιούχα καθίκια γράφουν καλά. 

Σ’ ένα σπίτι χωρίς πολλά βιβλία οι απορίες σού γεμίζουν το στόμα. Νιώθεις πως έχεις ανάγκη μία γλώσσα που ακόμη δεν ξέρεις να μιλάς-την ξέρω αυτήν την αίσθηση. Κι από την άλλη, υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται ανάμεσα σε τόμους και σπουδαία τέχνη και δεν τους ρίχνουν μια ματιά. Αλλά τι με νοιάζει εμένα αν είναι κανείς και πλούσιος και τεμπέλης και λίγο βλάκας; Εμένα μ’ απασχολεί αυτό που θα συνέβαινε αν βρίσκονταν όλοι για κάποια χρόνια τοποθετημένοι σ’ ένα πλαίσιο όπου μελετάς τα μεγάλα έργα και συζητάς γι αυτά.

Τι σπουδαία θα ήταν μία μεταρρύθμιση που θα έκανε τα παιδιά με δύσκολες αφετηρίες ν’ ακούνε κλασική μουσική και να διαβάζουν Ιλιάδα. Όμως, ποια είναι η μόρφωση των φτωχών; Το σχολείο και μετά το δημόσιο πανεπιστήμιο ή για τους μελετηρούς και το ιδιωτικό με κάποια υποτροφία. Όπως είπα και πριν, πιστεύω πως κάποιος ταγμένος να μελετήσει Πλάτωνα θα το κάνει ακόμη και σε μία αίθουσα με υγρασία και έντομα, από το χειρότερο φθηνό κακέκτυπο που θα βρει στα σκουπίδια. Δεν χρειάζεται, όμως, όλα να είναι τόσο δραματικά. Ήδη η ζωή, η οποιαδήποτε στοιχειωδώς καλή ζωή, θέλει πολλή προσπάθεια. 

H Ann Sexton θα γράψει ποίηση και μες στο ψυχιατρείο, η Sontag θα μορφωθεί, ο κόσμος να χαλάσει. Όμως, oι κανονικοί άνθρωποι χρειάζονται και κάποιο κλίμα. Πώς θα μπουν, λοιπόν στο διάβασμα κι αυτοί που πάνε σχολείο ίσα ίσα επειδή είναι υποχρεωτικό και στη σχολή επειδή όλοι πάνε σε κάποια σχολή; Και πώς θα βρουν εκεί τα σωστά αναγνώσματα αν κανείς δεν φροντίζει να τους τα κάνει ελκυστικά;

 Οι καλοί καθηγητές (κεντρικές μορφές στο Rescuing Socrates) μπορούν και το φτιάχνουν το κλίμα. Είναι σαν σκηνοθέτες που το ‘χουν. Κάνουν όλους τους μαθητές ν’ ασχολούνται επισταμένως με κάποια κείμενα. Να τ’ αναλύουν, να τα παίρνουν προσωπικά, να τα κάνουν δικά τους και μετά να τα λένε ξανά και ξανά στις καφετέριες, στα μπαρ, στους γονείς τους και στον ελεύθερο χρόνο τους. Γίνονται μικροί φωστήρες που με τις κατάλληλες συνθήκες δεν θ’ αφήσουν ποτέ το διάβασμα. Γι΄ αυτό καμία τηλεκπαίδευση και κανένα πρόγραμμα φαστ φουντ για την απόκτηση οποιουδήποτε διπλώματος δεν μπορεί να συγκριθεί μ’ ένα στιβαρό προπτυχιακό στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με το να κάθεσαι εναλλάξ στην βιβλιοθήκη, στο κυλικείο και στα μεγάλα μουσεία του κόσμου, για να συζητήσεις Πλάτωνα και Αριστοτέλη σαν να κρέμεται απ’ αυτό όλη σου η ύπαρξη. Σαν να είναι ο κόσμος σου όλος, επειδή αυτό κάνουν οι γύρω σου, η καθηγήτρια που θαυμάζεις και το αγόρι ή το κορίτσι που σού αρέσει. Όλ’ αυτά είναι απείρως απολαυστικά πράγματα.

Πηγή:  kathimerini.gr/columns