Στην πρώτη συνάντηση του κύκλου ( Τρίτη, 5/11. στις 7μ.μ ) , ο διάσημος καλλιτέχνης ήχου Bill Fontana, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Αμερικανού συνθέτη John Cage, συζητά με τον θεωρητικό κοσμολόγο Subodh Patil για το πώς η ακρόαση του σύμπαντος μπορεί να αποκαλύψει τις καταβολές του ήχου και να οδηγήσει σε νέες καλλιτεχνικές και επιστημονικές ανακαλύψεις.

Παρακολουθήστε τη συζήτηση  σε live streaming από το sgt.gr, σε ελληνικά ή αγγλικά.

Ακολουθεί ένα σχετικό άρθρο του Ηλία Μαγκλίνη, που δημοσιεύτηκε στις 3/11 στην Καθημερινή, με τον τίτλο

Big Bang ....Τέχνης στο CERN

Με μια τρομακτική έκρηξη τελειώνει η ταινία «Αγγελοι και δαίμονες», που βασίζεται στο μπεστ σέλερ του Νταν Μπράουν. Η έκρηξη είναι αποτέλεσμα της επαφής της ύλης με την αντιύλη – που υποτίθεται ότι κλάπηκε από τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων του εργαστηρίου σωματιδιακής φυσικής της Γενεύης, το CERN. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εικόνα της έκρηξης στην ταινία παραπέμπει τόσο στην επιστημονική Μεγάλη Εκρηξη όσο και στη βιβλική Γένεση. Οι ασύλληπτες έρευνες στο CERN έχουν εμπνεύσει απίθανες ιστορίες συνωμοσίας (όπως τη δημιουργία μαύρης τρύπας με ολέθριες συνέπειες για τη Γη), την ίδια στιγμή όμως, πυροδοτούν γόνιμους επιστημονικούς, φιλοσοφικούς και θεολογικούς προβληματισμούς μέσα από τους οποίους αρχίζουμε να έχουμε μιαν άλλη αντίληψη για τον χώρο, τον χρόνο, τη θέση του ανθρώπου μέσα στο σύμπαν.

Η τέχνη πού στέκει απέναντι σε όλα αυτά; Το CERN της έχει ανοίξει τις πύλες του με προγράμματα όπως το Arts@CERN που οδήγησαν σε «θυγατρικά» πρότζεκτ, το Collide@CERN και το Accelerate@CERN: υποτροφίες και φιλοξενίες (residency) καλλιτεχνών στα ενδότερα του εργαστηρίου, με στόχο τη δημιουργική αλληλεπίδραση επιστημών, τεχνολογίας και τεχνών.

Μια πρώτη γεύση από αυτά τα προγράμματα το ελληνικό κοινό μπορεί να πάρει μεθαύριο Τρίτη, 5 του μηνός, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών: ένας επιστήμονας και ένας καλλιτέχνης θα μιλήσουν γι’ αυτή την εμπειρία της συνύπαρξής τους στο CERN, ενώ θα ακολουθήσουν δύο ακόμη συζητήσεις τον Ιανουάριο και τον Απρίλιο. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη Στέγη, φέτος συνεργάζεται με το CERN και το πρόγραμμα Accelerate@CERN, υποστηρίζοντας μάλιστα έναν Ελληνα εικαστικό καλλιτέχνη, ο οποίος θα φιλοξενηθεί για ένα μήνα στο CERN. Θα αναδειχθεί μέσα από ανοιχτό διαγωνισμό και θα έχει τη δυνατότητα να συνομιλήσει με κορυφαίους επιστήμονες και να εργαστεί στους χώρους του CERΝ (περισσότερες πληροφορίες στο site της Στέγης).

Πώς ηχεί το σύμπαν;

Επικοινώνησα ηλεκτρονικά με τους τρεις επιστήμονες και τους δύο από τους τρεις καλλιτέχνες που θα μιλήσουν στην Αθήνα. Το ενδιαφέρον είναι ότι, πολύ συχνά, οι επιστήμονες απαντούσαν σαν καλλιτέχνες και οι καλλιτέχνες σαν επιστήμονες. Σε αυτό παίζει ρόλο η «εξωτική» φύση των ερευνών στο CERN, από τη συμπεριφορά της ύλης και την αντιύλη έως τα παράλληλα σύμπαντα.

Μεθαύριο, πάντως, ο Αμερικανός καλλιτέχνης Μπιλ Φοντάνα και ο Ινδός κοσμολόγος Σουμπόντχ Πατίλ θα μιλήσουν για την έννοια του ήχου μέσα στο σύμπαν. Οπως μου είπε ο Φοντάνα, «εδώ και σαράντα χρόνια, τα ηχητικά γλυπτά μου χαρτογραφούν με ακρίβεια τις μουσικές ιδιότητες ενός φυσικού τοπίου: τη θάλασσα, μια γέφυρα, μια πόλη, την έρημο – και τώρα τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων. Με ενδιαφέρει πώς οι ήχοι ταξιδεύουν μέσα στον χώρο, στα υλικά και τα μέσα. Γι’ αυτό κάποια από τα ακουστικά μου εργαλεία ανήκουν στη φυσική και τη μηχανική. Το CERN είναι πηγή έμπνευσης, καθώς προσπαθώ να χαρτογραφήσω τα ταξίδια του ήχου μέσα στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων, δουλεύοντας το πρόζεκτ “Ακουστικά ταξίδια στον χρόνο”».

«Μολονότι δεν μπορούμε να “ακούσουμε” το σύμπαν (ο ήχος δεν ταξιδεύει στο Διάστημα)», λέει ο Πατίλ, «όταν το σύμπαν ήταν ένα καυτό, πυκνό, πρωταρχικό πλάσμα, ο ήχος ταξίδευε. Το ίχνος του είναι η κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου που σήμερα παρατηρούμε γύρω μας. Είναι η λάμψη που προέκυψε 13,4 δισ. χρόνια πριν, όταν το σύμπαν πάγωσε αρκετά ώστε το φως και η ύλη να αποσχιστούν. Στην ουσία είναι ένας υπέρηχος που έβγαλε το σύμπαν όταν ακόμα ήταν βρέφος. Μελετώντας αυτό τον υπέρηχο, ίσως ανακαλύψουμε νέα πράγματα πάνω στην ενέργεια που οδήγησε στη Μεγάλη Εκρηξη».

Για τον χορογράφο Ζιλ Ζομπέν, ο οποίος συμμετέχει στη δεύτερη συζήτηση στη Στέγη, τον Ιανουάριο, η εμπειρία στο CERN ήταν τόσο συγκλονιστική που πλέον μιλάει για τη ζωή του «πριν και μετά το CERN». «Είναι ένα πολύ παράξενο μέρος και σου παίρνει χρόνο να το συνηθίσεις. Ενα τεράστιο campus με 15.000 ανθρώπους. Οι 5.000, τουλάχιστον, είναι φυσικοί. Οι υπόλοιποι είναι μηχανικοί, τεχνικοί και διοικητικοί. Ενα απέραντο χωνευτήρι 140 εθνικοτήτων, με επιστήμονες πρώτης γραμμής που γυρίζουν τον κόσμο. Εγώ είχα ένα μικρό γραφείο, πήγαινα εκεί σχεδόν κάθε μέρα και μετά από λίγο άρχισα να σχεδιάζω παρεμβάσεις: στη βιβλιοθήκη, στην αίθουσα αντιύλης, στο κέντρο υπολογιστών, ακόμα και στην καφετέρια. Στην ουσία, στο CERN προσπαθούν να κατανοήσουν την πραγματικότητα. Είναι ένα τεράστιο σπίτι με “ονειροπόλους”, θεωρητικούς φυσικούς και πειραματιστές άλλου επιπέδου και μηχανικούς που κατασκευάζουν απίθανες μηχανές με τις οποίες μπορούν να “κοιτάξουν το αόρατο”».

Με τον Ζομπέν συνεργάστηκε στενά ο Αυστριακός επιστήμονας αντιύλης Μίκαελ Ντόζερ. Οπως παραδέχεται, παρότι «έως τώρα το CERN έχει πραγματοποιήσει ελάχιστα πειράματα πάνω στη βαρύτητα», οι νέες έρευνες δείχνουν έναν κόσμο που βρίσκεται σε έναν «απαλό, ανεπαίσθητο χορό. Μια ολόκληρη συμφωνία βαρυτικών κυμάτων διατρέχει το σύμπαν, λικνίζοντας άστρα, πλανήτες, σκόνη έως και τα ατομικά μικροσωματίδια της ύλης ή της αντιύλης. Πρόκειται για έναν επίμονο χορό απίστευτα λεπτών αποχρώσεων».

Αόρατοι κόσμοι

Τον Απρίλιο στη Στέγη, ο Γερμανός εικαστικός Τζούλιους φον Μπίσμαρκ και ο Αμερικανός κοσμολόγος Τζέιμς Ουέλς θα μιλήσουν για την πιθανή ύπαρξη άλλων διαστάσεων και παράλληλων συμπάντων. «Η έρευνα στο CERN στοχεύει και στην ανακάλυψη αθέατων διαστάσεων. Εχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι στη φύση υπάρχουν επιπλέον διαστάσεις οι οποίες είναι “κουλουριασμένες”. Για να τις “ξεδιπλώσουμε” χρειαζόμαστε πολύ δυνατούς επιταχυντές, ίσα ίσα για να προλάβουμε να τους ρίξουμε μια ματιά. Δεν είναι σίγουρο αν ο επιταχυντής του CERN θα έχει αρκετά μεγάλη ενέργεια για να το καταφέρει».

Πώς ήταν όμως η συνεργασία επιστημόνων και καλλιτεχνών; Από τη συνεργασία του με τον Φοντάνα, ο Πατίλ παρατήρησε ότι «ο τρόπος σκέψης του Μπιλ είναι περισσότερο επιστημονικός παρά καλλιτεχνικός. Τον ενδιαφέρει η εξερεύνηση και ο πειραματισμός και όχι να επιβάλει μια προκαθορισμένη ιδέα στο περιβάλλον».

«Η επιστήμη απαιτεί στέρεες απαντήσεις», λέει ο Ντόζερ, «ενώ η τέχνη θέτει μεν ερωτήματα, αλλά έχει την πολυτέλεια να μην περιμένει σαφείς απαντήσεις. Γι’ αυτό ίσως και οι καλλιτέχνες είναι πιο ανοιχτοί από εμάς στο απροσδόκητο». Ο Ουέλς χαρακτήρισε την επαφή του με τον Μπίσμαρκ «φανταστική εμπειρία»: «Παρατηρώντας έναν τόσο εκλεκτό καλλιτέχνη να δουλεύει, διαπίστωσα πόσο σημαντικό είναι να είσαι κατανοητός και ελκυστικός σε αυτό που θες να εκφράσεις. Μέσα από τον Τζούλιους μάθαμε να είμαστε πιο ανοιχτοί και πιο τολμηροί».

Εχουμε πολλά συναρπαστικά ακόμη να μάθουμε από το CERN, ειδικά μετά την επιβεβαίωση της ύπαρξης του σωματιδίου Χιγκς. «Είναι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της ανθρώπινης σκέψης», λέει ο Ουέλς. «Αυτό που έως το 2012 ήταν μια εικασία, τώρα φαίνεται πως έχει ουσία. Είναι ένας θρίαμβος της ανθρώπινης νόησης: από την καθαρή, ατόφια σκέψη φτάσαμε σε γεγονότα σχετικά με το κρυμμένο ποιόν της φύσης. Είναι μια θύρα μέσω της οποίας μπορούμε να επικοινωνήσουμε με άλλους “κόσμους”». Κατά τον Ντόζερ, «αλλιώς αντιλαμβανόμαστε σήμερα την πραγματικότητα συγκριτικά με το τι ίσχυε πριν από λίγα χρόνια. Αυτή η νέα αντίληψη πάνω στο πραγματικό θα φέρει νέες, πιο εκλεπτυσμένες έννοιες, που με τη σειρά τους θα απαιτήσουν μια νέα φυσική».