Όπως όλα τα έργα τέχνης έτσι και αυτή η ταινία θα κριθεί από το πόσο καλά έδεσε ο Νόλαν το θέμα του με την αισθητική της και την δραματουργία της. Ευχόμαστε να κατάφερε να φτιάξει μία ταινία που θα μας συνεπάρει με την αρμονική συνύπαρξη της ομορφιάς της με τις αλήθειες που διατρέχουν τη ζωή του Οπενχάιμερ, έτσι ώστε να νιώσουμε ότι μας αφορούν κάποια από τα ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με την πολιτισμική κατάστασή μας. Από εκεί και πέρα εξαρτάται από εμάς αν θα κάνουμε ένα διάλογο με τις απαντήσεις που προτείνει η ταινία και που ως ένα βαθμό θα παίζει ρόλο και η ταραγμένη εποχή που ζούμε.

Γιατί ο Οπενχάιμερ, ρωτήθηκε σε μια συνέντευξη ο Νόλαν. Γιατί είναι μία εμβληματική παρουσία που με τη στάση του υπερασπίστηκε με πάθος δύο απόψεις που μοιάζουν να είναι αντίθετες, σχετικές με τον ρόλο της επιστήμης στην ανθρώπινη Ιστορία σε δύο εξαιρετικά κρίσιμες περιστάσεις. Απόψεις που γεννάει το ερώτημα που εκ των πραγμάτων το μοιράζονται όλες οι κοινωνίες και είναι «τι είδους επιστήμη θέλουμε». Μία απάντηση δίνεται δια στόματος του ίδιου του πρωταγωνιστή στο τέλος της ταινίας. Μία απάντηση όμως που πιστεύω ότι είναι από αυτές τις καλές που εγκυμονούν νέα ερωτήματα.

O Oπενχάιμερ γεννήθηκε το 1904 στη Νέα Υόρκη  και μεγάλωσε μαζί με τον μικρότερο αδελφό του στο Μανχάταν. Οι γονείς του ήταν Εβραίοι γερμανικής καταγωγής, ρίζες που ο ίδιος θα απαρνιόταν για ένα σεβαστό χρονικό διάστημα της ζωής του. Ο πατέρας του ήταν εισαγωγέας κλωστοϋφαντουργικών υλικών και η μητέρα του ζωγράφος, μια ιδιότητα που σίγουρα έπαιξε ρόλο στην καλλιέργεια της αγάπης του για τις τέχνες. Το διαμέρισμα που μεγάλωσε είχε δέκα δωμάτια, στους τοίχους του, δε, υπήρχαν κρεμασμένοι αυθεντικοί πίνακες του Βαν Γκογκ, του Πικάσο και του Ρενουάρ. Η οικογένεια Οπενχάιμερ είχε στη δούλεψή της μαγείρισσα, δυο υπηρέτες και σοφέρ. 

Ως προσωπικότητα ο Οπενχάιμερ υπήρξε ένας σύνθετος, χαρισματικός άνθρωπος. Ένα παιδί-θαύμα. Έγινε δεκτός στο Χάρβαρντ σε ηλικία 16 ετών. Ενδιαφερόταν για τη λογοτεχνία και την ποίηση, και μιλούσε άπταιστα έξι ή επτά γλώσσες. Μετά το Χάρβαρντ, απέκτησε το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική στο Γκέτινγκεν. Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, και ίδρυσε την πρώτη Σχολή Θεωρητικής Φυσικής στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930. Είχε λαμπρό και ανήσυχο μυαλό.

Όμως πολλά περιστατικά φανέρωναν έναν χαρακτήρα όπου κυριαρχούσαν η ζήλια, η εκδικητικότητα και η αλαζονεία. Και αν τα δύο πρώτα χαρακτηριστικά ελέγχονται για την αυθεντικότητά τους, το τρίτο αποτελούσε, κατά γενική ομολογία, αναπόσπαστο στοιχείο του χαρακτήρα του διάσημου θεωρητικού φυσικού, ιδιαίτερα όταν υπήρξε διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Τεχνολογιών. Ο συνάδελφός του Πάις γράφει ότι χρειάστηκε να παρηγορεί ανθρώπους που έκλαιγαν με αναφιλητά, λόγω των παρατηρήσεων του Οπενχάιμερ. Υπάρχει μία ισχυρή παράδοση στον κόσμο που δείχνει να δικαιολογεί το γεγονός ότι η ευφυΐα και η έπαρση συχνά πάνε πακέτο, αλλά μάλλον ήταν πιο πολύ η πρώτη που οδήγησε τον Οπενχάιμερ στο Γκέτιγκεν στη Γερμανία, ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου εκείνη την εποχή στις θεωρητικές θετικές επιστήμες, όπου θα έκανε το διδακτορικό του.

Όλοι συμφωνούσαν πάντως ότι είχε βαθιές και πολύπλευρες γνώσεις, αλλά δεν επικεντρώθηκε αρκετά σε κάποιο αντικείμενο ώστε να τιμηθεί με το βραβείο Νομπέλ. Χωρίς Νομπέλ και με μικρή διοικητική εμπειρία, ο Οπενχάιμερ δεν ήταν η προφανής επιλογή για να διευθύνει το εργαστήριο επιστημονικής έρευνας του Προγράμματος Μανχάταν (το απόρρητο πρόγραμμα παραγωγής πυρηνικών όπλων που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τις ΗΠΑ, σε συνεργασία με τον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο).

Η υποψηφιότητά του για τη θέση αυτή ήταν αμφιλεγόμενη, μεταξύ άλλων, και για τις σχέσεις του με μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος – συμπεριλαμβανομένων της συζύγου του Κίτι και του αδελφού του Φρανκ, ο οποίος ήταν επίσης φυσικός.

Τον Σεπτέμβριο του 1942, η διεύθυνση του Προγράμματος Μανχάταν για το Σώμα Μηχανικών του στρατού ανατέθηκε στον στρατηγό Λέσλι Γκρόουβς. Επρόκειτο για ένα πληθωρικό άτομο, με εξαιρετική ικανότητα στο να ανιχνεύει προσωπικότητες. Εκείνος διέκρινε ότι η διάνοια, η μεγάλη ικανότητα να εκλαϊκεύει ακόμα και τα πιο σύνθετα ζητήματα και η  προσωπική φιλοδοξία του Οπενχάιμερ θα ήταν καθοριστικές για την επιτυχία του πρότζεκτ και τον επέλεξε. 

Στο Λος Άλαμος όμως δεν υποτιμούσε τους άλλους, αντιθέτως προώθησε τη συλλογικότητα και τη συνεργασία. Ο φυσικός του Προγράμματος Μανχάταν, Φίλιπ Μόρισον, έχει δηλώσει χαρακτηριστικά ότι κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να πετύχει αυτό που κατάφερε ο Οπενχάιμερ, καθοδηγώντας πολλές ιδιαίτερες προσωπικότητες ώστε να συνεργαστούν. Ακόμη και ο ορκισμένος εχθρός του, Έντουαρντ Τέλερ, συμφώνησε πως ο Οπενχάιμερ ήταν ο καλύτερος διευθυντής εργαστηρίου που είχε γνωρίσει ποτέ.

Τελικά έφερε εις πέρας με επιτυχία την αποστολής του που οδήγησε στη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, στις 6 Αυγούστου 1945, και τρεις ημέρες αργότερα στη ρίψη της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι.

Στη συνέχεια, βέβαια, προσπάθησε να πείσει τον Αμερικανό πρόεδρο Χάρι Τρούμαν για την ανάγκη διεθνούς ελέγχου της διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Ήταν όμως αργά. Η ατομική βόμβα είχε πέσει ήδη δύο φορές στην Ιαπωνία και είχε πλέον αρχίσει η κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην ΕΣΣΔ.

Στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, ο Οπενχάιμερ θα εναντιωνόταν στην ανάπτυξη πυρηνικών οπλικών συστημάτων και, ειδικότερα, στην κατασκευή της βόμβας υδρογόνου, την οποία οι αμερικανοί θεωρούσαν αναγκαία για την αντιμετώπιση του σοβιετικού αντίπαλου δέους, ενώ επέμενε να υπάρχει διαφάνεια μεταξύ των κρατών για τις σχετικές τους ενέργειες σε ένδειξη καλής θέλησης, αλλά και ώστε να διασφαλίζεται ένας άτυπος διακρατικός έλεγχος των πυρηνικών προγραμμάτων κάθε χώρας.  Η επίμονη εναντίωση του Οπενχάιμερ στην οπλική οχύρωση της χώρας του απέναντι στη σοβιετική απειλή, σε μια περίοδο έντονου ψυχροπολεμικού κλίματος, ερμηνεύτηκε ως αντιαμερικανική θέση.

Αν προσθέσετε σε αυτή την προπολεμική πολιτική του δραστηριότητα, τον γάμο του με την Κίττυ και τη σχέση του με τη Τζιν, που και οι δυο είχαν συνδέσεις με το κουμμουνιστικό κόμμα, καθώς και το γεγονός ότι ο Οπενχάιμερ συνέχισε να βλέπει στα κρυφά τη Τζιν κατά το διάστημα που ήταν υπεύθυνος του Manhattan Project, όσοι επιθυμούσαν τον παραγκωνισμό του, είχαν αρκετά στοιχεία για να εκμεταλλευτούν την αντικομμουνιστική υστερία των ημερών και να πετύχουν τον στόχο τους. Σύντομα, σειρά από δημοσιεύματα στον Τύπο αμφισβητούσαν τον πατριωτισμό του Οπενχάιμερ, το FBI άρχισε να τον παρακολουθεί στενά. 

Τη χρονιά εκείνη αποβλήθηκε από τις συζητήσεις που αφορούσαν την αμερικανική πολιτική στα πυρηνικά όπλα, καθώς η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας του στέρησε την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες. Έτσι, δεν μπορούσε πλέον να εγείρει αντιρρήσεις γι’ αυτό που μετεξελίχθηκε σε κούρσα εξοπλισμών μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ο Οπενχάιμερ προσέφυγε κατά της εν λόγω απόφασης, για να ακολουθήσει η ακρόαση του από τριμελή επιτροπή, που αποτελεί και το κεντρικό αφηγηματικό όχημα της ταινίας του Κρίστοφερ Νόλαν. Η επιτροπή αυτή επικύρωσε την απαγόρευση με ψήφους 2 έναντι 1.

Ο Οπενχάιμερ πίστευε τότε ότι στον πυρηνικό πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές. Χρησιμοποιούσε το παράδειγμα δύο σκορπιών σε ένα μπουκάλι, όπου ο ένας μπορεί να σκοτώσει τον άλλο, αλλά μόνο ρισκάροντας τη ζωή του. Το 1954, οι ΗΠΑ κατείχαν περίπου 300 πυρηνικά όπλα. Έως το τέλος του 20ού αιώνα, το οπλοστάσιο των αμερικανικών πυρηνικών όπλων ανήλθε σε περίπου 30.000, αριθμό τον οποίο ακολούθησε και η Σοβιετική Ένωση. Μερικές εκατοντάδες ήταν υπεραρκετά για να αφανίσουν το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου.

Τα επόμενα χρόνια το κλίμα για τον Οπενχάιμερ έγινε εχθρικό στις ΗΠΑ και η πολιτική του επιρροή είχε συρρικνωθεί, στην Ευρώπη όμως, όπου θα έδινε διαλέξεις τα επόμενα χρόνια, η αντιμετώπισή του ήταν διαφορετική. Στη Γαλλία, μάλιστα, χρίστηκε Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής το 1957. Η αποκατάστασή του στις ΗΠΑ ήρθε την επόμενη δεκαετία, με την απονομή του Βραβείου Ενρίκο Φέρμι, κατόπιν πρωτοβουλίας του προέδρου Κένεντι, την οποία περάτωσε ο πρόεδρος Τζόνσον μετά τη δολοφονία του πρώτου. Να σημειωθεί, όμως, ότι η επαναφορά της άδειας πρόσβασής του σε απόρρητες πληροφορίες, που θα σήμαινε μια πιο ουσιαστική πολιτική του αποκατάσταση, δεν ήρθε – για την ιστορία αυτό συνέβη συμβολικά μόλις πριν μερικούς μήνες.

Φεβρουάριος 1967. Αμέσως μετά τον θάνατο του Οπενχάιμερ ο γερουσιαστής Φουλμπράιτ είχε δηλώσει με θάρρος: «Ας θυμηθούμε όχι μόνον τι πέτυχε για εμάς η ιδιαίτερη ευφυΐα του αλλά και αυτά που εμείς κάναμε εναντίον του».

Στις 16 Δεκεμβρίου 2022, η υπουργός Ενέργειας Τζένιφερ Γκράνχολμ ανέτρεψε την απόφαση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας του 1954 σχετικά με τον αποκλεισμό του Οπενχάιμερ, κάτι που δεν τόλμησε να το κάνει ούτε ο Ομπάμα. Καθώς έρχονται στο φως περισσότερα στοιχεία, δήλωσε ότι το υπουργείο της «έχει καθήκον να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια και να τιμήσει τη βαθιά συνεισφορά του δρος Οπενχάιμερ στην εθνική μας άμυνα και στην ανάπτυξη της επιστήμης γενικότερα». Είναι μια πολύ καθυστερημένη δικαίωση.

 Η απάντηση της προέδρου του Atomic Heritage Foundation στην Ουάσιγκτον, Σίνθια Κέλι, στην ερώτηση, πόσο σοβαρή είναι σήμερα η πυρηνική απειλή;

Δυστυχώς, ο κίνδυνος φαίνεται υψηλότερος από κάθε άλλη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ρωσία χρησιμοποιεί ρητορική με απειλές για τη χρήση πυρηνικών όπλων. Επιπλέον, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε σχέδια για τοποθέτηση μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία. Η μεταφορά πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία απειλεί όχι μόνο την Ουκρανία αλλά ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα. Από τη διάσκεψη αναθεώρησης της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, το 2020, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία αναβαθμίζουν τα οπλοστάσια πυρηνικών όπλων τους, υπό τον χαρακτηρισμό «εκσυγχρονισμός». Επιπλέον, η νέα συνθήκη START, η τελευταία εναπομείνασα συνθήκη μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για τα πυρηνικά όπλα, λήγει στις 4 Φεβρουαρίου 2026, ενώ από τον Φεβρουάριο του 2023, η Ρωσία έχει αναστείλει τη συμμετοχή της. Η συνθήκη επιτρέπει σε κάθε χώρα να επιθεωρεί τα πυρηνικά οπλοστάσια της άλλης, για να εξακριβώνει ότι τηρείται η συμφωνία για τα όπλα. Απαιτεί ακόμη τακτική επικοινωνία μεταξύ των δύο χωρών για την αποφυγή παρερμηνειών ή ατυχημάτων. Η αναστολή αυτών των ανταλλαγών αυξάνει τον κίνδυνο εσκεμμένης ή τυχαίας χρήσης πυρηνικών όπλων. Όλες αυτές οι εξελίξεις είναι ανησυχητικές.