Ας μιλήσουμε για την ευτυχία σε συλλογικό επίπεδο, με αφορμή την ετήσια Εκθεση για την Παγκόσμια Ευτυχία –World Happiness Report– και την ανακήρυξη της Φινλανδίας στην πιο ευτυχισμένη χώρα του κόσμου. Με αμέσως επόμενες ευτυχισμένες χώρες τη Δανία, την Ισλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία, δηλαδή όλο τον ευρωπαϊκό Βορρά. 

Ας μιλήσουμε για τη δυστυχία και πάλι σε συλλογικό επίπεδο με αφορμή την κατάταξη των εμπόλεμων χωρών στις πιο δυστυχισμένες χώρες του κόσμου. Εκεί όπου κυριαρχούν η ανασφάλεια και η στέρηση ελευθερίας. Ή μήπως αυτό μας αφορά όλους; Εκτός από τις ανθρώπινες ελευθερίες που καταπατώνται στα αυταρχικά κράτη, υπάρχουν και οι ελευθερίες που «πνίγονται» στα καπιταλιστικά κράτη. Συσσωρεύουμε καθημερινά νέα αντικείμενα, αλλά εκχωρούμε καθημερινά νέες ελευθερίες για την απόκτησή τους.

Γινόμαστε δέσμιοι της ύλης και της «καλής ζωής» όπως αυτή πλασάρεται από την καθεστηκυία τάξη. Η πρόοδος του κόσμου σημαίνει επανάσταση του διαδικτύου, που καταργεί τα όρια στον χρόνο, και κυρίως εύκολη πρόσβαση σε υλικά αγαθά και ταχεία κατανάλωση σωμάτων. Είναι τελικά αυτή μια όψη της ευτυχίας; Το βέβαιο είναι πως είναι ένα ποσοτικοποιημένο κριτήριο αποτίμησης της ζωής, ισχυρό εργαλείο στα χέρια οργανισμών, επιχειρήσεων, θεσμών και κυβερνήσεων για τη δημιουργία πιο πειθήνιων πολιτών.

Πώς ορίζεται, λοιπόν, μια ευτυχισμένη χώρα και πώς ένας ευτυχισμένος άνθρωπος; Υπάρχει δείκτης ευτυχίας; Από τι είναι φτιαγμένη η ευτυχία μας; Ποια είναι η σχέση της ευτυχίας σε ατομικό επίπεδο με τις επιθυμίες της πλειονότητας;

Αν αναλογιστούμε πως η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων έχει αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και κυρίως στις πλούσιες χώρες με τους υψηλούς δείκτες, τότε σίγουρα η αποτίμηση της ευτυχίας δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Σύμφωνα με τα στοιχεία των πιο πρόσφατων μελετών, έχει τετραπλασιαστεί η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών και έχει διπλασιαστεί η κατανάλωση ψυχοτρόπων. Τι σημαίνει αυτό; Ο κόσμος προοδεύει. Αλλά εμείς δεν προοδεύουμε απαραίτητα μαζί του όσο η κοινωνία παρεμβαίνει στην ευτυχία μας επιβάλλοντας τις θέσεις της πλειοψηφίας, σκέψη δανεική από τον Κορνήλιο Καστοριάδη. Διότι οι επιθυμίες της πλειονότητας δεν έχουν καμία σχέση με την προσωπική ευτυχία. Και όσο δεν υπάρχει ατομική ευτυχία, δεν θα υπάρξει ούτε συλλογική.

Αν μελετήσουμε προσεκτικά το φινλανδικό παράδειγμα θα δούμε πως πέρα από τις κοινωνικές υπηρεσίες –το σχολείο, η στέγαση και η υγειονομική περίθαλψη– οι Φινλανδοί αντλούν ικανοποίηση από τη βιώσιμη ζωή και αντιλαμβάνονται την οικονομική επιτυχία ως την ικανότητα να εντοπίζουν και να ικανοποιούν βασικές ανάγκες. Οι Φινλανδοί δείχνουν, δηλαδή, να είναι πιο κοντά ψυχικά στις θέσεις των σύγχρονων Γάλλων φιλοσόφων, με βασικό εκπρόσωπο τον Αντρέ Κοντ-Σπονβίλ που υποστηρίζει πως «η ευτυχία είναι να επιθυμούμε αυτό που έχουμε». Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως έχει εκπαιδευτεί να επιθυμεί κυρίως αυτό που δεν έχει και να αναζητά ψυχαναγκαστικά μια διαρκώς μεγαλύτερη ικανοποίηση, καταναλώνοντας τόσο αγαθά όσο και άλλους ανθρώπους. Πριν από μερικά χρόνια, οι κοινωνικοί επιστήμονες Edgar Cabanas / Eva Illouz στην «Ευτυχιοκρατία» είχαν αναλύσει πως η ευτυχία εκτρέπεται σε ποσοτικοποιημένο κριτήριο αποτίμησης της ζωής, εξηγώντας πως το πεδίο της κατανάλωσης επεκτείνεται και στον εσωτερικό μας κόσμο, μετατρέποντας ακόμα και τα συναισθήματα σε κοινά εμπορεύματα.

Η ευτυχία, όμως, δεν πρέπει να αντικειμενικοποιείται, ούτε να υπολογίζεται με μετρήσεις. Οφείλει εξ ορισμού να είναι ένα προσωπικά βιωμένο συναίσθημα, το οποίο ναι «συνομιλεί» με την ελευθερία, την υγεία, την ασφάλεια, τα οποία συνδέονται με το «κοινό καλό», το κράτος πρόνοιας και τις υποδομές μιας χώρας. Για παράδειγμα, ο πολεοδομικός σχεδιασμός της Φινλανδίας κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται υγιείς και ασφαλείς, όπως προκύπτει από την Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας. Οπως σημείωσε η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Aalto, Marketta Kyttä, «το περιβάλλον ενός ατόμου παίζει μεγάλο ρόλο στην ευτυχία του, γεγονός που καθιστά το θέμα της προαγωγής της υγείας στις πόλεις πολύ σημαντικό. Συνδέεται στενά με την κοινωνική βιωσιμότητα και με το εάν αισθάνεται συνδεδεμένο με την κοινότητά του».

Το ερώτημα είναι συνεπώς πόσο ψυχικά εναρμονισμένοι νιώθουμε με τα καπιταλιστικά κράτη μέσα στα οποία ζούμε, πόσο ασφαλείς και ελεύθεροι αισθανόμαστε με τις κυβερνήσεις που ψηφίζουμε, πόσο ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι είμαστε από την εκπλήρωση των επιθυμιών και των αναγκών που νομίζουμε πως έχουμε;

Ισως να μην μπορούμε να ορίσουμε τελικά την ευτυχία, όπως έγραφε ο Αντρέ Ζιντ. Μπορούμε όμως να «μιλήσουμε γι’ αυτό που την καταστρέφει και γι’ αυτό που τη δημιουργεί».

Πηγή:  efsyn.gr/nisides