Εν ολίγοις το βιβλίο αυτό μου άρεσε. Στις σελίδες κυκλοφορούν Γάλλοι που ως ένα βαθμό μου είναι οικείοι και ας κινούνται στα άκρα από κάθε άποψη κι όχι τόσο από ιδεολογική επιλογή, αλλά γιατί η ζωή τους οδηγεί σε εκτροχιασμούς στην αγωνιώδη προσπάθειά τους να τους γεμίζει. Ένα μυθιστόρημα όλο εντάσεις και ανατροπές που αναδεικνύει με ένα εύστοχο τρόπο πολλά από τα αδιέξοδα της γαλλικής κοινωνίας σε συνδυασμό με τις ματαιώσεις που βαραίνουν τους πρωταγωνιστές του στις ρευστές καταστάσεις που βιώνουν. Να τονίσω εδώ ότι στον Ουελμπέκ δεν διέκρινα ιδιαίτερο ύφος. Η γραφή του που κινείται στα όρια της ξηρότητας ήταν πολύ στενά δεμένη με το περιεχόμενο και πολύ κοντά σε μια πρόζα τυπικής αρθρογραφίας, με πολύ όμως αξιόλογες εμβαθύνσεις που καθ'οδόν ροκανίζουν τα στερεότυπα που το διατρέχουν.  

Όταν φέτος κυκλοφόρησε το επόμενο μυθιστόρημά του,  η "Εκμηδένιση", το αγόρασα και το διάβασα παρότι ξεπερνούσε τις 650 σελίδες και παρότι αισθανόμουνα από κάθε άποψη ξένος με τον κόσμο της. Κι όμως ελάχιστα βαρέθηκα ενώ αρκετά ήταν τα μέρη εκείνα που τα βρήκα πολύ καλά ως προς το νόημα που ανέδιδαν οι σχέσεις που εστίαζε σε συνάρτηση με τον κοινωνικό τους περίγυρο. Μιλάμε για μια καθαρή αξονική της σύγχρονης γαλλικής κοινωνίας τόσο στο κεντρικό επίπεδο των μεσαίων στρωμάτων όσο και σ'αυτό που ξεφεύγει από τα τυπικά τους χαρακτηριστικά, σε πεδία που τώρα διαμορφώνονται ως συνέχεια μιας παράδοσης και ταυτόχρονα ανατροπής της. Αναπόφευκτο ήταν ότι με αυτό το μυθιστόρημα ελάχιστα κοινά σημεία ένιωθα να έχω με τους πρωταγωνιστές και με τις καταστάσεις που ζούσαν και εν αντιθέσει με τη "Σεροτονίνη", το μυθιστόρημα αυτό και ως προς τους ρυθμούς και ως προς την προσέγγιση των γεγονότων ήταν πολύ χαμηλών τόνων. Το όμορφο ήταν πως αν και θέτει ζητήματα ζωής και προπάντων θανάτου σε μια κοινωνία που περισσότερα προβλήματα δημιουργεί παρά λύνει, το κάνει με ένα τρόπο διαυγή και φωτεινό κι ένας λόγος είναι η προσπάθεια των ηρώων του να βρουν μια έξοδο. 

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έγραψε μία παρουσίαση της "Εκμηδένισης" που τη βρήκα αξιόλογη. Παίρνοντας διάφορα σημεία του έργου αναδεικνύει τις στάσεις ζωής που διατρέχουν τους ήρωες και τις ιδέες που προσπαθούν να ζήσουν. Το άρθρο έχει τον τίτλο "Εκμηδένιση και αγάπη".

H «Εκμηδένιση» του Ουελμπέκ (Εστία, 2022) αρχίζει να κορυφώνεται από τη σελ. 531, με την επίσκεψη του Πωλ στον οδοντίατρο. Στις 29 Ιουνίου 2027, ημέρα των πεντηκοστών γενεθλίων του και ενώ η Πρυντάνς ετοιμάζει γιορτή, ο ΩΡΛ τού ανακοινώνει ότι έχει ένα «εξόγκωμα» στο ούλο και πρέπει να αρχίσουν τα γνωστά: βιοψίες, τομογραφίες, πετ σκαν κ.λπ. «Γευόμενος ένα ποτήρι Σωτέρν και ακούγοντας τους θορύβους που έβγαιναν απ’ την κουζίνα, ο Πωλ σκέφτηκε ότι σε τελευταία ανάλυση είχε καταφέρει να φτάσει σε μια ορισμένη μορφή ευτυχίας, και ήταν κρίμα που πέθαινε τώρα» (σελ. 553). Αυτή είναι η ζωή! Ο καρκίνος διαγιγνώσκεται πράγματι, είναι επιθετικός, ο Πωλ αρνείται την εγχείρηση, δέχεται μόνο ακτινοβολίες και χημειοθεραπεία, η πρόγνωση είναι κακή (ένας μήνας ζωή, σελ. 573). Μια μέρα πρωτύτερα έχεις επιθυμίες και κάνεις σχέδια, και σε μια στιγμή όλα τουμπάρουν, σε παίρνει ο κατήφορος που στο τέλος του στέκεται ο θάνατος. «Και μετά, το τίποτα, ένα τίποτα ριζικό και οριστικό» (σελ. 564). Η εκμηδένιση! Ο Πωλ, που ζούσε από το πρωί ώς το βράδυ στον κόσμο της εξουσίας και της πολιτικής, χωρίς πάντως να τον συμμερίζεται (σελ. 289), μπαίνει τώρα σε έναν άλλο κόσμο, σε μια άλλη κοινότητα, την κοινότητα των βαριά άρρωστων (σελ. 590). Η μόνη μάχη που μετράει πια είναι «η αβέβαιη μάχη που δινόταν μες στη σάρκα του ανάμεσα στα καρκινικά και τα ανοσοποιητικά κύτταρα» (σελ. 614-615). Ολα τα άλλα για τα οποία γράφουν οι εφημερίδες αποτελούν για τον Πωλ το αδιάφορο πλαίσιο εντός του οποίου δίνει αυτή την αληθινή μάχη. Στις τελευταίες 120 σελίδες του βιβλίου ξεχνάμε όλα όσα έχουν προηγηθεί στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο, ξεχνάμε τις παράδοξες τρομοκρατικές επιθέσεις και την αναζήτηση των δραστών, ξεχνάμε την προεκλογική εκστρατεία, με την ίντριγκα, την επικοινωνιακή χειραγώγηση, τα ψέματα και την ηλιθιότητά της. Ο Πωλ δεν ψηφίζει τελικά από ένα αίσθημα ματαιότητας, αλλά η άρνησή του αυτή συνιστά ασφαλώς και έκφραση αποδοκιμασίας του κυνικού κόσμου της πολιτικής. Ο επικείμενος θάνατος τα βάζει όλα στη θέση τους.

Ο Πωλ τώρα πια είναι επιτέλους «μόνος με την Πρυντάνς, μέχρι το τέλος, πιο μόνοι από ποτέ. Μόνο στην Πρυντάνς ένιωθε να έχει το δικαίωμα να επιβάλει αυτή τη δοκιμασία, την αποσύνθεση του σώματός του, να τον συνοδέψει στην εξασθένησή του και στην οδύνη του, ήταν υπεύθυνη για το σώμα του, αυτό ήταν κατά τη γνώμη του το νόημα του γάμου, είχε εναποθέσει το σώμα του στα χέρια της Πρυντάνς και τελικά αποδεικνυόταν πως είχε δίκιο, θα ήταν ικανή να φροντίσει το σώμα του μέχρι τέλους» (σελ. 602). Να το φροντίσει ερωτικά, δηλαδή αγαπητικά. Ξέρουμε την κυριαρχική θέση του σεξ, σε όλες τις μορφές του, στο έργο του Ουελμπέκ, εδώ πάντως το σεξ, με όλα τα τεχνάσματά του, αποτελεί κορυφαία έκφραση της αγάπης. Οποια τροπή και αν θα έπαιρναν τα πράγματα, η Πρυντάνς και ο ετοιμοθάνατος Πωλ «θα ήταν στ’ αλήθεια μαζί, περισσότερο από ποτέ, θα ήταν οι δυο τους διαρκώς όπως ήταν τώρα στο σεξ, θα προχωρούσαν μαζί εν μέσω σκιάς θανάτου. Θα έκαναν σωματικά έρωτα μέχρι τέλους, θα το φρόντιζε εκείνη. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα το φρόντιζε. Κι ακόμα κι αν ο όγκος του άρχιζε πραγματικά να ζέχνει, θα μισόκλεινε ελαφρά τα μάτια, θα επικεντρωνόταν στη νάρκωση των οσφρητικών της ικανοτήτων και θα κατάφερνε να τον αγαπήσει» (σελ. 614). Ο Πωλ έχει ερωτική επιθυμία και διάθεση «ήταν αναπάντεχο, έως και παράλογο, δεν έβγαζε νόημα, ήταν γκροτέσκο, με μια έννοια ανάρμοστο σχεδόν, δεν ταίριαζε καθόλου με την εικόνα που είχε για την επιθανάτια αγωνία, τελικά το είδος ακολουθούσε τον δρόμο του ό,τι κι αν γινόταν, ανεξάρτητα από τη μοίρα των ατόμων· τους επέτρεπε όμως και την τρυφερότητα, την ενθάρρυνε μάλιστα, έτσι η σεξουαλική ηδονή μπορούσε, υπό άλλο πρίσμα, να τους φαίνεται απλή προέκταση της τρυφερότητας. Αντίθετα, αυτό που δεν είχε πια καμιά σημασία ήταν η ομιλία· περνούσαν μέρες ολόκληρες χωρίς ν’ ανταλλάξουν λέξη» (σελ. 644). Οταν σήμερα όλοι την ειρωνεύονται, ο κυνικός και μηδενιστής Ουελμπέκ πλέκει το πιο συγκλονιστικό εγκώμιο της συζυγικής σεξουαλικότητας (πρβλ. και όσα γράφει για την οικογένεια και τη συζυγικότητα, σελ. 485).

Η Πρυντάνς δεν πιστεύει ότι ο Πωλ θα πεθάνει –αυτό ακριβώς σημαίνει αγάπη–, είναι βέβαιη ότι βρέθηκε η σωστή θεραπεία, ότι αυτή τη φορά θα τα καταφέρει, και τούτη η ελπίδα τη γεμίζει χαρά: «ο Πωλ δεν θυμόταν να την είχε δει ποτέ τόσο ευτυχισμένη» (σελ. 611). Ο γιατρός θεωρεί ότι στην περίπτωσή του «η αντλία μορφίνης περισσεύει, η αγάπη φτάνει και με το παραπάνω» (σελ. 647).

 Ολο το έργο του Ουελμπέκ μιλάει για την αγάπη, για την κοινή ανάγκη της αγάπης και ταυτόχρονα για την τεράστια δυσκολία να την κατορθώσεις, στα όρια της αδυνατότητας. Οταν ο Ουελμπέκ λέει αγάπη εννοεί την αγάπη ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα, την πιο δύσκολη μορφή αγάπης, γιατί παρεμβάλλονται σε αυτή τη σχέση πολλά άλλα στοιχεία, και κυρίως η σαρκική επιθυμία, που αντιφέρονται στην αγάπη. Ο Ουελμπέκ πιστεύει στην ιαματική δύναμη της αγάπης, «πιστεύω στην αγάπη», αναλαμβάνει να πει σε πρώτο πρόσωπο («Παρεμβάσεις 2020», Εστία, 2021, σελ. 169, 361). Αν ωστόσο η αγάπη είναι παντοτινά ανέφικτη, αν δεν έχει πραγματωθεί ποτέ, τότε από πού γεννιέται αυτή η πίστη; Στην «Εκμηδένιση» πάντως βλέπουμε αυτή την αγάπη να κατορθώνεται στη σχέση του Ωρελιάν με τη Μαρύζ και κυρίως στη σχέση του Πωλ με την Πρυντάνς. Δεν κρατάει πολύ. Ο θάνατος θα τη διακόψει και στις δύο περιπτώσεις. Τελικά, τίποτε δεν μπορεί να αλλάξει σε τούτο τον κόσμο, όλοι τραβάμε τον δρόμο μας προς την εκμηδένιση. Οι περισσότεροι μοναχικά, λίγοι τυχεροί μέσα στην αγάπη. Ο Πωλ είναι ένας από τους τυχερούς, και ας πεθαίνει νέος (σελ. 654). Δεν είναι διόλου παράδοξο λοιπόν που στις τελευταίες μέρες της ζωής του κατακλύζεται από μια ανεμελιά «που δεν ήταν ολότελα αυτού του κόσμου» (σελ. 602).

Το κείμενο στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Πρωτοφανείς τρομοκρατικές επιθέσεις, αρχικά ηλεκτρονικές και σταδιακά ολοένα πιο υλικές, με στόχους φαινομενικά ασύνδετους μεταξύ τους, συγκλονίζουν την παγκόσμια οικονομία. Στο μεταξύ, η γαλλική πολιτική σκηνή αναδιατάσσεται· με πρωτοβουλία των πρωτοπόρων «μεταδημοκρατών» αρχόντων της, η Γαλλία ζει μια νέα βιομηχανική επανάσταση, φιλοδοξώντας να επιστρέψει στις βασικές αρχές της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Στο διεθνές οικονομικό χάος και στον εσωτερικό πολιτικό αναβρασμό, άμεσα εμπλεκόμενος βρίσκεται ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Πωλ, ο οποίος αποφασίζει να αναθεωρήσει τις προσωπικές και οικογενειακές του σχέσεις πριν να είναι πολύ αργά -για τον ίδιο, για τα αγαπημένα του πρόσωπα, για τον πλανήτη.
Αστυνομικό θρίλερ, πολιτικό δράμα, οικογενειακή σάγκα, ερωτική και υπαρξιακή περιπλάνηση: τα πολλαπλά επίπεδα της "Εκμηδένισης" αλληλοκαλύπτονται αδιάκοπα με ορίζοντα όλων τους τη φθορά και τον επικείμενο αφανισμό -κατά παραδόξως κλιμακούμενη σειρά σπουδαιότητας: του παγκόσμιου συστήματος, μιας ανεπτυγμένης χώρας μεσαίου μεγέθους, μιας αντιπροσωπευτικής οικογένειας αυτής της χώρας, και τελικά ενός και μόνο ατόμου.

Η "Εκμηδένιση" είναι ταυτόχρονα έργο ωριμότητας, ανατομία μιας απειλητικής κοινωνικής πραγματικότητας, της σύγχρονης και ίσως της μελλούμενης, παθιασμένο μανιφέστο ενός βαθύτατου υλιστικού ανθρωπισμού και, προπάντων, μια συναρπαστική μυθοπλασία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).

Πατώντας  biblionet.gr  θα εμφανιστεί ζωή και το μεταφρασμένο έργο στην Ελλάδα του Μισέλ Ουελμπέκ