Ο Τόμπιν ( 1918-2002) γεννήθηκε στο Ιλινόις των Η.Π.Α. Πτυχίο και διδακτορικό στα οικονομικά τα πήρε από το Χάρβαρντ. Από το 1950 άρχισε να διδάσκει στο Γέιλ από όπου και συνταξιοδοτήθηκε το 1988. Διετέλεσε οικονομικός σύμβουλος του προέδρου Κένεντι. Θεωρείται εμπνευστής των φορολογικών ελαφρύνσεων, που τροφοδότησαν τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ‘60. Το 1981 τιμήθηκε με το Νόμπελ Οικονομίας.

Εντάξει, ένας εξαίρετος οικονομολόγος είναι, αλλά γιατί να τον έχω ακούσει; Σαν κι αυτόν ξέρεις πόσοι υπάρχουν στον κόσμο; Χιλιάδες.  Δίκιο έχεις, αλλά δεν σου είπα για πoιο λόγο, που και που, γίνεται αναφορά στο όνομά του. Λοιπόν, αν δεις ή ακούσεις τον όρο «Φόρος Τόμπιν» να ξέρεις πως πρόκειται για τον δικό μας. Αυτός ο τύπος, το 1972 σε μία διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, αμέσως μετά την κατάρρευση του συστήματος συναλλαγματικών ισορροπιών του Μπρέτον Γουντς (1971), πρότεινε ένα φόρο για τις διακρατικές κινήσεις κεφαλαίων (Tobin Tax), με στόχο να περιορίσει τη διεθνή κερδοσκοπία. Ήταν μια παραλλαγή μιας παλιότερης ιδέας του Κέινς να επιβληθεί φόρος στις συναλλαγές της Γουόλ Στριτ, ώστε να ανακόπτεται η όρεξη των κερδοσκόπων του Χρηματιστήριου. Ο Τόμπιν χαρακτήρισε τον φόρο αυτό «ως ένα είδος άμμου στα γρανάζια της διεθνούς κερδοσκοπίας».

Εντάξει, μία καλή ιδέα είχε ο κύριος, ε και τι μ’αυτό; Ξέρεις πόσοι άνθρωποι έχουν καλές ιδέες πάνω στη δουλειά τους; Μυριάδες. Ναι, πάλι δίκαιο έχεις. Αλλά πρόσεξε, του Τόμπιν η καλή ιδέα, που κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος, θα την ψήφιζε και θα ζητούσε να εφαρμοστεί, ξέρεις ποιους ωφελούσε; Εμάς, όλους εμάς που έχουμε και δεν έχουμε στον ήλιο μοίρα. Το μόνο που σου λέω να σκεφτείς είναι τι θα έβαζαν στα ταμεία τους τα κράτη που θα τον εφάρμοζαν, όταν ας πούμε ορίζαμε να είναι ο φόρος Τόμπιν 0,1% στο χρηματιστηριακό ποσό που διακινείται καθημερινά και που συνήθως φτάνει τα δισεκατομμύρια δολάρια. Πάρα πολλά χρήματα. Γι’αυτό όποτε συζητιέται ο φόρος Τόμπιν στους G-20 ή σε παρόμοιους ισχυρούς κύκλους, απορρίπτεται. Πάσο. Φαίνεται να είναι μία πολύ καλή ιδέα που ναι μεν δεν αμφισβητεί το σύστημα, αλλά χρησιμοποιεί τον τζογαδόρικο πλούτο για να μαζέψει λίγα ψίχουλα για τα δημόσια ταμεία. Αλλά πως σου ήρθε τώρα;

Εδώ δικέ μου είναι που σου είπα στο τηλέφωνο, ότι όσα πιο πολλά μαθαίνεις τόσο πιο πολύ σου ανεβαίνει η πίεση. Λοιπόν, άκου τι συνέβη.

Τον Σεπτέμβριο του 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι κυβερνήσεις της Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας, Αυστρίας, Πορτογαλίας, Βελγίου, Ελλάδας, Εσθονίας, Σλοβακίας και Σλοβενίας πρότειναν το φόρο Τόμπιν με στόχο να περιοριστεί το υψηλό επενδυτικό ρίσκο που αναλαμβάνουν οι τραπεζίτες και να συγκρατηθεί το άγριο κερδοσκοπικού τους παιχνίδι. Ακόμα και η κουτσή Μαρία το έχει μάθει πια πως αυτοί οι παράγοντες διαχειριζόμενοι τα άυλα ιπτάμενα κεφάλαια, τροφοδότησαν τις φούσκες του 2008 που οδήγησαν σε χρεοκοπίες και διασώσεις με χρήματα των φορολογουμένων. Ή μήπως είναι δυνατόν να βγάλεις έξω από το πλάνο των βασικών παραγόντων της σημερινής οικονομικής ύφεσης τους τραπεζίτες που των περισσοτέρων τα κέρδη αυξάνουν ;

Η πρόταση της Επιτροπής προέβλεπε την επιβολή 0,1% στις συναλλαγές μετοχών και ομολόγων τις συμφωνίες επαναγοράς και τον δανεισμό τίτλων και 0,01% σε αυτές των παραγώγων προϊόντων των χρηματιστηρίων. Ο φόρος αυτός θα επιβαλλόταν από το 2014 στις 27 χώρες της Ε.Ε. Σε μια πρώτη εκτίμηση είχε υπολογιστεί πως ο φόρος αυτός θα απόφερε στις ευρωπαίκές κυβερνήσεις 57δις. ευρώ ετησίως , χρήματα που θα τα κατέβαλλαν οι τραπεζίτες. Πρόκειται για ψίχουλα μπροστά στα ποσά που διακινούν ετησίως ( γύρω στα 45 τρις.) και σε αυτά που κερδίζουν αέρα πατέρα τζογάροντας. Το πρώτο και εμφανές πρόβλημα ήταν πως αυτό που θέλανε οι 11 της Ε.Ε και εκ των πραγμάτων θα ίσχυε και για τους 27. Αλλά για να το προχωρήσουν οι 11, μάλλον θα προβλέπεται από τους κανόνες και τις ομόφωνες συμφωνίες της Ε.Ε.

Ποιο κράτος λες ότι θα είχε τα μεγαλύτερα έσοδα από τον φόρο Τόμπιν; Η Γερμανία; Κι εγώ αυτήν θα έλεγα, αλλά όχι. Η Αγγλία. Γιατί στη χώρα αυτή, στο City συγκεκριμένα, γίνονται οι περισσότερες χρηματιστηριακές συναλλαγές στην Ευρώπη. Από τα 57δις. τα 10 δις. θα πήγαιναν στο δημόσιο ταμείο της Μ.Βρετανίας. Δεν μου λες, γιατί δεν χρησιμοποιείς τον μέλλοντα τον οριστικό; Κάνε λιγάκι υπομονή ακόμα. Έχω δύο ακόμα ερωτήσεις να σου κάνω. Η πρώτη: Πόσοι περίπου Βρετανοί υποθέτεις ότι ήταν υπέρ της εφαρμογής του φόρου Τόμπιν στην πατρίδα τους; Ξέρω ‘γω, αυτοί είναι και αρκετά μυστήριοι, τι να πω, 40% καλά είναι; Γύρω στο 75% λένε όλες οι δημοσκοπήσεις. Κανονικά, αφού αυτό το θέμα δεν έπαιξε στα προγράμματα των τελευταίων εκλογών, δεν θα έπρεπε η κυβέρνηση ή να προτείνει δημοψήφισμα ή να λάβει σοβαρά υπόψη της την δημοσκοπική ετυμηγορία του κόσμου; Θα έπρεπε, ώ Σωκράτη. Ε, αυτοί του Κάμερον  πήγαν το θέμα του φόρου Τόμπιν στα ευρωπαϊκά δικαστήρια. Αν σκεφτούμε αφελώς, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η Συντηρητική κυβέρνηση δεν πήγε το θέμα στα δικαστήρια διότι υποστηρίζει κατ’αρχήν το χρηματιστηριακό και τραπεζικό κεφάλαιο, αλλά διότι έχει τη γνώμη πως ο φόρος Τόμπιν μακροπρόθεσμα θα είναι εις βάρος του λαού της Βρετανίας. Όμως σε τέτοια κρίσιμα θέματα η Δημοκρατία μας προτρέπει να αποφασίζουν τι θα γίνει όχι οι επαΐοντες – που στην προκειμένη περίπτωση είναι το οικονομικό επιτελείο της Βρετανικής κυβέρνησης - αλλά η πλειοψηφία του κόσμου. Ενώ λοιπόν στην περίπτωση της επέμβασης στη Συρία ο Κάμερον έφερε το θέμα στη Βουλή, στην περίπτωση του φόρου Τόμπιν αποφάσισε μόνος του, και άρα δεν υπονόμευσε με αυτήν την επιλογή τη Δημοκρατία; Άσχετα, αν λέγοντας και του στραβού το δίκαιο, το επιχείρημά του Κάμερον δεν ήταν παράλογο. Ισχυρίστηκε λοιπόν, πως το μέτρο αυτό θα επηρέαζε αρνητικά τα δημοσιονομικά των χωρών που δεν το υιοθετούν κι αυτό το εκτιμά πως συνιστά αθέμιτο ανταγωνισμό. Με λίγα λόγια, τα δημόσια έσοδα των Τομπινιστών κρατών θα ήταν ελαφρώς μεγαλύτερα από των μη Τομπινιστών, ενώ οι τραπεζίτες των δεύτερων θα ήταν ελαφρώς πλουσιότεροι. Ναι, όμως έτσι θα ήταν  μόνο στην αρχή. Αλλά μετά οι λαοί των χωρών που δεν θα είχαν ψηφίσει το φόρο Τόμπιν, βλέποντας τα χρήματα που θα έμπαιναν στα ταμεία των χωρών που τον είχαν, δεν θα ένοιωθαν κορόιδα αν δεν θα πίεζαν τις κυβερνήσεις τους να στριμώξουν λίγο τους δικούς τους τραπεζίτες; Ίσως. 

Όσο για τις νομικές υπηρεσίες της Ε.Ε γνωμοδότησαν «ότι βάσει των κανόνων του διεθνούς εθιμικού δικαίου το σχέδιο του φόρου Τόμπιν υπερβαίνει τη δικαιοδοσία των κρατών μελών για φορολόγηση». Έλα τέτοιο στον τόπος σου. Καλέ άμα δεν μπορούν να επιβάλλουν φόρους τα κράτη – μέλη της Ε.Ε στη δικιά τους επικράτεια , ποιοι θα μπορούν, ε; Είπαν επίσης και ότι ο φόρος Τόμπιν αν εφαρμοστεί θα είναι μια μεροληπτική κίνηση που πιθανόν να οδηγήσει σε στρέβλωση του ανταγωνισμού εις βάρος των κρατών που δεν συμμετέχουν σ’αυτόν. Ε, καλοί μου, γιατί να μην προχωρήσουν στο  αυτονόητο επιβάλλοντάς τον και αυτά τα κράτη;  Όσο για το ότι ο φόρος αυτός θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο για την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και των υπηρεσιών στην ενιαία αγορά, παραβιάζοντας έτσι δύο από τις βασικές αρχές της Συνθήκης της Ε.Ε, έχουμε να σας πούμε το εξής ώ Νομικές υπηρεσίες. Στις βασικές αρχές δεν συμπεριλαμβάνονται και τα δικαιώματα στην εργασία και στη ζωή; Μάλλον καλές μου κυρίες, δε θέλετε να παραδεχτείτε πως προτιμάτε το δικαίωμα στην ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και κάνετε πως δεν βλέπετε ότι αυτό υπονομεύει το δικαίωμα στη ζωή πολλών Ευρωπαίων πολιτών;    

Και τώρα τι θα γίνει μ’αυτόν το φόρο σου Τόμπιν; Κοίταξε να δεις, γνωμοδότηση είναι αυτή που έκαναν οι νομικές υπηρεσίες της Ε.Ε. Οπότε η απόφαση δεν είναι δεσμευτική για τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Αλλά όπως και να το κάνουμε σίγουρα δυσκολεύει την προώθησή του έτσι όπως προτάθηκε. Ίσως βρουν έναν άλλο τρόπο για να τον περάσουν, κάτι ας πούμε σαν το τέλος χαρτοσήμου που βάζουν οι Βρετανοί στις μετοχές. Σου έχει γίνει μια μικρή εμμονή αυτός ο φόρος Τόμπιν, ε; Κάπου στις αρχές της δεκαετίας άκουσα πρώτη φορά γι’αυτόν. Και αμέσως μου φάνηκε μια απλή και σωστή κίνηση που εύκολα θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί και που η κοινή λογική θα τον ψήφιζε και με τα δυο της χέρια.

 Για πες μου, εσύ τι νομίζεις; Δεν είναι μία σωστή κίνηση, από τη μεριά του κόσμου, αυτός ο φόρος; Δεν ξέρω, σωστά και δίκαια μου φαίνονται αυτά που λες, αλλά εδώ δυσκολεύομαι να πάρω θέση για τις οικονομικές συναλλαγές που συμβαίνουν γύρω μου και μ’αφορούν άμεσα, πως να αποφανθώ γι'αυτές που είναι πέρα μακριά μου αν είναι για το συμφέρον μου ή όχι;. Όσο περνάει ο καιρός έχω την αίσθηση πως όλα γίνονται όλο και πιο σύνθετα, οπότε ελάχιστα καταλαβαίνω από όσα συμβαίνουν στις ανώτερες σφαίρες της οικονομίας. Θυμάσαι τότε με την κομπίνα των δομημένων ομολόγων; Έ, αν δεν μάθαινα κάποια στοιχειώδη πράγματα από τις εφημερίδες τίποτα δεν θα καταλάβαινα. Όμως να ξέρεις φιλαράκο πως απ'εδώ και πέρα θα τον υποστηρίζω κι εγώ τον κ.Τόμπιν, και διότι σου έχω εμπιστοσύνη σ'αυτά τα θέματα, αλλά και για σπάσιμο στους τραπεζίτες.

Να σου πω ένα τελευταίο. Έχουμε και οι δύο, αλλά και πολύς κόσμος, πάρει πρέφα πως το κεφάλαιο, ιδιαίτερα το χρηματοπιστωτικό, έχει αποκτήσει μία πρωτόγνωρη ελευθερία σε παγκόσμιο επίπεδο που δεν καταλαβαίνει ούτε από κυβερνήσεις, ούτε δεσμεύεται από εθνικές νομοθεσίες και πατριωτισμούς. Παίζει μόνο του στο πλανητικό καζίνο και δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν. Όλο και πιο έντονα γίνεται άπληστο, αντικοινωνικό και αρπακτικό. Αυτός λοιπόν ο φόρος Τόμπιν, πέρα από τα αμελητέα οφέλη που προκύπτουν για τα κράτη, κρύβει και μία άλλη δυναμική. Μέσω αυτού δίνεται η ευκαιρία στους πολιτικούς και κατ’επέκταση στις κοινωνίες, να αρχίσουν να κάνουν τα πρώτα δειλά βήματα για τον έλεγχο των κινήσεων, των κανόνωνν και των κερδών αυτού του αδίστακτου κεφαλαίου και των τραπεζιτών που έχουν κατακτήσει το ελευθέρας και αδιαφορούν προκλητικά για τις συνέπειες των παιχνιδιών τους. OVER.